Bugün öğrendim ki: Meşe gibi birçok ağaç türü düzensiz bir programla tohum üretir; bazı yıllar tohum üretirken, bazı yıllar üretmez. Ancak, belirli bir alandaki tüm ağaçlar aynı anda tohum üretir. Popülasyon düzeyinde senkronize olan bu davranışa "süt tohumlaması" denir.
Orman ağaçlarının (meşe, fındık vb.) meyvesi olan palamut ve diğer kuruyemişler
Mast, palamut ve diğer kuruyemişler gibi orman ağaçları ve çalıların meyvesidir.[1] Terim, Eski İngilizce "mæst" kelimesinden türetilmiştir ve özellikle tarihsel olarak evcil domuzları semirtmek ve yaban hayatı için besin kaynağı olarak kullanılan, yerde biriken orman ağaçlarının kuruyemişlerini ifade eder.[2][3] Güneydoğu Asya'nın mevsimsiz tropiklerinde, yüzlerce ağaç ve çalı türünü içeren tüm ormanların düzensiz 2-12 yıllık dönemlerde mast yaptığı bilinmektedir.[4][5]
Daha genel olarak, mast, yaban hayatının ve bazı evcil hayvanların besin kaynağı olarak tükettiği, odunsu bitki türleri (yani ağaçlar ve çalılar) tarafından üretilen yenilebilir vejetatif veya üreme parçaları olarak kabul edilir. Mast, mast tohumlama veya mastlaşma olarak bilinen uzun aralıklı ancak düzenli olarak tekrar eden fenolojik olaylar sırasında büyük miktarlarda üretilir.[6] Bu tür olaylar, bitki türüne bağlı olarak besin mevcudiyeti, ölçek ekonomileri, hava koşulları ve bir avcı doygunluğu biçimi de dahil olmak üzere çok çeşitli faktörler tarafından yönlendirildiği varsayılan popülasyon düzeyinde olaylardır.[7] Buna karşılık, bu mastlaşma atımları birçok ekosistem düzeyinde işlevlere ve dinamiklere katkıda bulunur.[5]
Mast Türleri
[düzenle]
Mast iki temel türe ayrılabilir: sert mast ve yumuşak mast. Meşe, Hickory ve kayın gibi ağaç türleri sert mast üretir—palamut, Hickory fıstığı ve kayın fıstığı.[5] Pannage olarak bilinen bir uygulamada, domuzları bu mast türünde semirtmek için ormanlara salmak geleneksel olmuştur.[8] Diğer ağaç ve çalı türleri, ahududu, yaban mersini ve yeşil asma gibi yumuşak mast üretir.[9]
Mast Tohumlama
[düzenle]
Mast tohumlama (veya mast üremesi), bir ağaç veya çalı popülasyonu tarafından meyvenin oldukça değişken yıllık üretimi olarak tanımlanır.[8] Bu aralıklı besin üretim atımları, ekosistem düzeyinde işlevleri ve orman dinamiklerini yönlendirir.[10] Bir mast tohumlama yılı ile bir mast tohumlama olmayan yıl arasındaki fark, binlerce palamut, Hickory fıstığı, kayın fıstığı vb. olabilir.[2] Mast tohumlama ağırlıklı olarak rüzgarla tozlanan ağaç türlerinde meydana gelir, ancak otlarda ve Dipterocarplarda da gözlemlenmiştir.[8][5]
Mast tohumlamasının evrimi için hipotezler, genel olarak üç kategoriye atanabilir: ölçek ekonomileri, kaynak eşleştirme ve yakın uyarılar (yani hava).[11]
Bir çalışma, tohum mastlamasının evrimi için yeni bir hipotez olarak hastalığı önermektedir.[12]
Ölçek Ekonomileri
[düzenle]
Avcı doygunluğu hipotezi, avcı popülasyonlarının, avlarının sağladığı tutarsız besin atımlarıyla yıldan yıla etkili bir şekilde kontrol edilebileceğini belirtir. Avları bitkiler tarafından üretilen meyveler ve tohumlar olan bitki topluluklarının avcıları için, periyodik mast tohumlama olaylarının bu stratejinin bir örneği olabileceği öne sürülmüştür. Mast tohumlama yıllarında aşırı miktarda meyve ve tohum üretmek, tohum avcılarını o kadar doyurabilir ki, tohumların küçük bir kısmı tüketimden kurtulabilirken, tohum üretiminin olmaması, ara yıllarda avcı popülasyonlarını düşük tutar.[13] Bol miktarda meyve yiyenin bulunduğu bitki topluluklarında, büyük tohum salımları, tohum avcılığını etkili bir şekilde aşabilir ve gelecek mevsimlerde tohumların başarılı bir şekilde kurulma şansını artırabilir.[5]
Polinasyon verimliliği hipotezi, mast tohumlamasının, bir popülasyondaki tüm bireyler üreme açısından senkronize edilirse başarılı polinasyonu ve dolayısıyla döllenmeyi optimize edebileceğini öne sürmektedir. Bu hipotez, birçok mast tohumlama türünün olduğu rüzgarla tozlanan türler için özellikle önemlidir. Her iki hipotez de büyük ve değişken üreme çabasının küçük, tutarlı üreme çabasından daha verimli olduğu varsayımına dayanmaktadır[5][7], bu da nihayetinde mastlaşan popülasyon için daha yüksek bir uygunluğa yol açar.[5]
Kaynaklar ve Hava Koşulları
[düzenle]
Kaynak eşleştirme hipotezi, üremeyi, genellikle enerjik ve besleyici açıdan pahalı bir işlem olan üreme için gerekli kaynakların mevcudiyetiyle değiştiğini belirtir.[8] Ana sınırlayıcı kaynaklar arasında su, yapısız karbonhidratlar şeklinde karbon ve azot ve fosfor gibi besinler bulunur.[7] Bu kaynakların, birden fazla türde mast tohumlamasından sonra tükendiği gösterilmiştir.[7]
Hava, mast tohumlamasının yakın bir itici gücü olarak sınıflandırılır; yani, kaynaklar ve ölçek ekonomileriyle birlikte, çeşitli hava parametreleri, belirli bir mevsimde mast tohumlamasının meydana gelme olasılığı üzerinde etkili olabilir.[7] Yerel havanın mast tohumlama üzerindeki etkileri, türe ve coğrafi konuma bağlı olarak oldukça değişkendir. Bazı meşe türleri için, mast tohumlamasının, fenoloji üzerinde bölgesel hava ile ilgili ipuçlarından etkilendiği gösterilmiştir;[15] bu ipuçları arasında ilkbahar sıcaklığı, yaz kuraklığı ve ilkbahar donu yer almaktadır.[15] Bu hava değişkenleri, meyve olgunlaşması ve döllenmesi için kritik zamanlarla ilişkilidir.
Sonuçları
[düzenle]
Mast tohumlama, sadece yaban hayatı için değil, aynı zamanda evcil hayvanlar ve fareler, sıçanlar ve gelincikler gibi popülasyon patlamalarına eğilimli hayvanlar için de bol miktarda besin kaynağı sağlar; bu hayvanların popülasyonları, önceki mast olmayan yıllarda besin eksikliğinden dolayı azaltılmış olduktan sonra, mast yılında önemli ölçüde artabilir.[2] Bu da kuşların daha sonra zararlılar tarafından hedeflenmesi[16] veya sıçanların "sıçan sel"i olarak adlandırılan bir durumda yakındaki tarlalara girmesi olasılığını artırır.[17]
Mast tohumlamasının ekosistemler üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri olduğu gösterilmiştir. Bunun bir örneği beyaz ayaklı faredir.[10] Bir mast tohumlama olayı meydana geldiğinde, beyaz ayaklı fare popülasyonu da artar; bu da, bu fareler hastalığın birincil vektörü olan kene için konakçı olduklarından, Lyme hastalığı vakalarında artışa neden olur. Artan beyaz ayaklı fare popülasyonunun olumlu bir etkisi, doğu Amerika Birleşik Devletleri'nde büyük bir orman zararlısı olan çingene güvelerini avlamalarıdır.[10]
Yangınla rahatsızlık ve mast tohumlama arasındaki etkileşim, boreal karışık ormanlık alanda beyaz ladin rejenerasyonu ve sonraki orman dinamikleri için çok önemlidir. Peters vd. (2005)[18], mast yıllarına denk gelen yangınlardan kaynaklanan ormanlarda, düşük kozalak mahsullerine denk gelen yangınlara göre önemli ölçüde daha yüksek beyaz ladin yoğunluğu bulmuştur. Peters vd. (2005)[18], önceki çalışmaların, tohum yatağı bozulmasının kapatılmadan önce beyaz ladin rejenerasyonunu elde etmek için üç ila beş yıllık bir fırsat penceresi değerlendirmiş olmasına rağmen, yangın × mast yılı etkileşiminin öneminin, yangından bir yıl sonra bile tohum yatağının hızlı bozulmasına bağlı olduğunu desteklemek için üç kanıt satırı ileri sürmüştür. Hızlı tohum yatağı bozulmasının, kısa ömürlü, bozulma kaynaklı rejenerasyon mikro yerlerine daha az bağımlı türlerle karşılaştırıldığında beyaz ladin için mast yılı etkisini artırması muhtemeldir. Tohum sınırlaması ve tohum yatağı bozulması, beyaz ladinde yaş yapısını etkiler. Beyaz ladin yoğunluğu üzerindeki mast yılı etkileri uzun sürelidir; yangından 40 yıl sonra, mast yılı yangınları hala mast olmayan yıl yangınlarından 2,5 kat daha fazla ladin rejenerasyonuna sahipti.[18]
Mast tohumlama, iklim ve ağaç büyümesi arasındaki etkileşim, ağaç halkası kronolojilerinde dikkate değer etkiler yaratır ve birçok ağaç türünde mast yıllarında azalmış büyüme gözlemlenmiştir.[19][20]
İklim Değişikliği Altında Mast Tohumlama
[düzenle]
Birçok mast tohumlama türü temel tür olarak kabul edilir.[21] Mast tohumlamasının şiddetinin ve sıklığının iklim değişikliğiyle nasıl değiştirilebileceğinin tahmin edilmesi, araştırmacıların yaban hayatına besin kaynaklarının mevcudiyetinde ve orman dinamiklerindeki değişimleri belirlemelerine yardımcı olacaktır.[22][6] Mast tohumlama, geçen yüzyıl boyunca küresel olarak daha değişken hale geldi[23], ancak mast tohumlamasındaki bu uzun vadeli değişikliklerin itici güçleri tam olarak tanımlanmadı. Örneğin, Avrupa'da mast tohumlama yoğunluğu, Kuzey Atlantik Salınımının moduyla ilişkilendirilmiş görünmektedir[24][25] ve tropikal Güney Asya'da mast olaylarının El Niño-Güney Salınımıyla ilişkilendirildiği görülmektedir.[26]
Ayrıca bakınız
[düzenle]
Pannage
Fenoloji
Tohum ağacı
Referanslar
[düzenle]