Bugün öğrendim ki: İrlanda'da doğum kontrol haplarının satışı 1980 yılına kadar yasaktı. İrlandalı kadınlar, ağır veya düzensiz adet kanamaları yaşadıklarını doktora bildirerek ve tıbbi bahanelerle doğum kontrol hapı reçete ederek yasağı deldiler.
1935'ten 1980'e kadar İrlanda'da doğum kontrolü yasadışıydı; 1980'de güçlü kısıtlamalarla yasallaştırıldı ve daha sonra bu kısıtlamalar gevşetildi. Yasak, Katolik cinsel ahlak öğretilerini yansıtıyordu.
Geçmiş
[değiştir]
1920'ler
[değiştir]
İrlanda'nın doğum kontrolüne yaklaşımı, yüzyılın büyük bir bölümünde Katolik ahlak öğretileri ve yasal yasaklarla belirlendi ve değişim ancak yavaş yavaş, aktivizm ve mahkeme davalarıyla geldi. Bağımsızlıktan (1922) sonra yeni İrlanda Özgür Devleti katı bir Katolik "ahlak düzenini" benimsedi; boşanma yasaklandı ve doğum kontrol araçları yasaklandı.[1]
1930'lar: Doğum Kontrolü Üzerine Yasal Yasaklar
[değiştir]
Papal ensiklikeler
[değiştir]
Casti connubii ensiklikesi (1930), genellikle döllenmeyi önleyen prezervatiflerin endüstriyel üretimi ve yaygın kullanımını takip etti. Şöyle belirtti:
Evliliğin, dölleme gücünü kasıtlı olarak engelleyecek şekilde uygulanması, Tanrı'nın ve doğanın yasasına karşı bir suçtur ve buna girişenler ağır bir günah suçuyla damgalanırlar.
1935 Doğum Kontrol Araçlarının Satışına Yönelik Yasak
[değiştir]
İrlanda yasaları uyarınca doğum kontrol cihazlarına ve haplarına sahip olmak ve bunları kullanmak yasak değildi. Ancak 1935'ten itibaren bunları satmak veya ithal etmek yasadışıydı.[2] Bu süre zarfında, prezervatif gibi bir cihazın "satılık olarak sunulamayacağı", ancak bir vatandaşın satın almak için "davet edilebileceği" bir boşluk kullanıldı. Ayrıca insanlar doğum kontrolünü "hediye" olarak almak için aile planlaması derneklerine bağışta bulundular. Bununla birlikte, nüfusun neredeyse tamamı için gerçek şu ki, doğum kontrolü elde edilemezdi. Çok az satış noktası, polisin dikkatini çekebilecek veya kamuoyu tepkisini ortaya çıkarabilecek bir ürünü stoklamaya istekliydi. 1929 Yayınların Sansürü Yasası ayrıca aile planlamasıyla ilgili bilgi ve edebiyatı yasaklamak için kullanıldı ve doğum kontrolünü tabu bir konu haline getirdi.[3]
1940'lar ve 1950'ler: Statüko
[değiştir]
1940'lar ve 1950'ler boyunca neredeyse hiçbir liberalizasyon olmadı. Katolik Kilisesi siyasette ve toplumda derin bir etkiye sahip kaldı ve İrlanda kamu politikası cinsel öğretisini sıkı bir şekilde uyguladı. Doğum kontrolü tartışmaları okullarda, gazetelerde ve doktorlar tarafından caydırıldı veya göz ardı edildi. Demografik olarak, yüksek doğurganlık devam etti (İrlanda'nın 1950'lerdeki doğum oranı Batı Avrupa ortalamasının biraz altındaydı), hem sosyal normları hem de yasal yöntemlerin eksikliğini yansıtıyordu.[4] Uygulamada, birçok çift cinsel perhiz veya güvenilir olmayan takvim tabanlı doğum kontrol yöntemlerine başvurdu, ancak modern yöntemlerin herhangi bir kullanımı gizli ve gayriresmi kaldı. Kısacası, doğum kontrolü yasağı Katolik laik grupların (Aziz Columbanus Şövalyeleri ve Aziz Luka İrlanda Loncası gibi) kamu yaşamında Kilise öğretisini güçlendirmesiyle birlikte sağlam bir şekilde yerinde kaldı.[4]
1960'lar: Hap İrlanda'ya Ulaşıyor
[değiştir]
1960'larda, uluslararası gelişmeler İrlanda'nın doğum kontrolüne yaklaşımını etkilemeye başladı. En önemlisi, doğum kontrol hapı 1950'lerde geliştirilmişti ve 1960'ların ortalarında İrlanda pazarına ulaşmıştı, ancak başlangıçta adet sorunları için "döngü düzenleyici" olarak reçete ediliyordu.[5] Birçok evli kadın, ağır veya düzensiz adet dönemlerinden şikayet ederek, tıbbi bir bahane altında doğum kontrolü uygulayarak Haba erişebildi.[5] Akademik çalışmalar, 1960'lar ve 1970'ler boyunca Hap'ın İrlanda'da "yasal olarak mevcut tek doğum kontrol yöntemi" haline geldiğini, ancak hastalarla sempatik doktorlar arasında "şifreli dil" kullanılarak erişildiğini belirtmektedir.[5]
"Hapın" uluslararası pazarlanması Katolik Kilisesi içinde daha geniş bir tartışmayı tetikledi; konu hakkında tavsiyede bulunmak üzere bir Papalık Doğum Kontrolü Komisyonu kuruldu ve komisyonun çoğunluğunun Kilisenin geleneksel yasağında bir gevşemeyi desteklediği sık sık belirtiliyor. Bu bölünme, daha sonraki papal ensiklikesinin dikkatli kelime seçiminde yansıtılıyor.[6] Bununla birlikte, 1968'de Papa VI. Paul, suni doğum kontrolünün ahlaki olarak kabul edilemez olduğunu yeniden teyit eden Humanae vitae ensiklikesini yayınladı.[7] İrlanda'da Katolik hiyerarşisi, hükümeti doğum kontrolü konusunda katı yasal yasağı korumaya çağırarak tavrını ikiye katladı.[5]
Bu arada, erişimi genişletmek için ilk mütevazı girişimler ortaya çıktı. 1969'da İrlanda Aile Planlaması Derneği (IFPA) ve benzeri klinikler, yasayı atlatmak için doğum kontrol araçlarını "bağış" (satış değil) yoluyla sunmaya başladı.[3] Bu klinikler ağırlıklı olarak Dublin ve diğer kentsel, orta sınıf bölgelerde faaliyet gösteriyordu.[3] Teknik olarak hala yasadışı olsa da, doğum kontrolüne olan talebin arttığını gösterdiler. 1960'ların büyük bir bölümünde yasa, doğum kontrol araçlarının satışını ve ithalatını yasakladı, ancak birçok çift bir doktorun gözetimi altında hap veya gizlice ithal edilen prezervatifler aracılığıyla aile planlamasını sessizce uyguladı.[5]
1970'ler: Değişim Talepleri
[değiştir]
Ana madde: Doğum Kontrolü Treni
1971'in başlarında Senatör Mary Robinson, Senato'da doğum kontrolü yasasını liberalize etmek için bir yasa tasarısı sunmaya çalıştı, ancak okumaya izin verilmedi, bu nedenle tartışılamadı. 31 Mart 1971'de, bir dizi destekçi Leinster House'un arazisine girmeyi ve daha sonra protestolarını kaydetmek için binaya girmeyi başardı.[8] 22 Mayıs 1971'de, Mary Kenny de dahil olmak üzere İrlanda Kadın Kurtuluş Hareketi'nden bir grup İrlandalı feminist Belfast'a trenle gitti ve yasanın mantıksızlığına ilişkin bir açıklamada bulunarak Dublin Connolly'ye doğum kontrol araçlarıyla dolu bir şekilde geri döndü.[9] Bu, Katolik Kilisesi'nden eleştirilere yol açtı; Clonfert Piskoposu Thomas Ryan, "... hiçbir zaman ve kesinlikle ceza dönemlerinden bu yana İrlanda'nın Katolik mirası, vicdan, medeni haklar ve kadın kurtuluşunun bahanesiyle bu kadar çok sinsi saldırıya maruz kalmamıştır" dedi.[10]
Aynı zamanda, reformlara karşı çevre gruplar harekete geçti: Nazareth Aile Hareketi ve Mná na hÉireann (İrlanda Kadınları) gibi muhafazakar Katolik kuruluşlar, yasağı desteklemek için kamuoyunda kampanya yürüttü.[4] Örneğin, 1971'de Nazareth tarafından yapılan bir açıklamada, doğum kontrolünün yasallaştırılmasının kaçınılmaz olarak "boşanmanın ve kürtajın getirilmesine yol açacağı" konusunda uyarıda bulunuldu. Senatör Mary Robinson, Oireachtas'ta önde gelen bir reform savunucusu oldu. 1973'te, doğum kontrolünü serbest bırakmak için özel bir üye yasa tasarısı sundu. Aynı yıl, Mná na hÉireann'ın Cork şubesi, Mary Robinson'a yazılan bir mektupta suni doğum kontrolünü resmen "kınadı".[11] Benzer şekilde, İrlanda Aile Ligi (Katolik laik bir grup), 1973'te Başbakan Liam Cosgrave'e yazdığı mektupta mevcut yasaların toplumun "izin verici ahlaki çöküşten" korunmasını sağlayan "iyi yasalar" olduğunu söyledi.[11]
1973'te, McGee v. Başsavcı'nın önemli davası Yüksek Mahkeme'ye geldi. Tehlikeli gebelik komplikasyonlarından muzdarip dört çocuk annesi bir Dublinli olan Mary (May) McGee, kendi kullanımı için ithal ettiği doğum kontrol jeli'nin el konulmasını protesto etti. Aralık 1973'te Yüksek Mahkeme, McGee lehine karar vererek, 1935'te doğum kontrol araçlarının ithalatına ve satışına ilişkin yasağın evlilik gizliliğine ilişkin anayasal hakkı ihlal ettiğini tespit etti. Bu karar, Yargıç Gerard Hogan'ın daha sonra belirttiği gibi, İrlanda'nın üreme hakları alanında "ay inişinin yasal karşılığı" olarak görüldü.[12] McGee kararının ardından, evli çiftler aile planlaması amacıyla yasal olarak doğum kontrol araçlarını ithal edebilirken, İrlanda'da doğum kontrol araçlarının satışı yasadışı kaldı.[12] Kararın ardından, Oireachtas'ta doğum kontrolünü düzenlemek için bir dizi yasa tasarısı önerildi, ancak hiçbirisi yasalaşmadı. 1974'te hükümet, Doğum Kontrol Araçlarının İthalatının, Satışının ve Üretiminin Kontrolü Tasarısını sundu, ancak serbest oylamada reddedildi ve Başbakan Liam Cosgrave da buna karşı oy verenler arasındaydı.[3]
Daha sonraki bir Başbakan olan Jack Lynch, bir noktada sorunun "uzun süre ertelendiğini" kabul etti.[ne zaman?] Sağlık (Aile Planlaması) Yasası 1979, doğum kontrol araçlarının sağlanmasını "iyi niyetli, aile planlaması veya yeterli tıbbi nedenlerle" sınırladı.[13] Bu düzenleme uyarınca, doğum kontrol araçları yalnızca uygulayan bir doktorun geçerli bir tıbbi reçetesinin sunulması üzerine bir eczacı tarafından verilebilirdi. Mevzuat, reçeteyi alan kişinin evli olmasını gerektirmedi; ancak "iyi niyetli aile planlaması", evlilik dışı kullanımın yetkilendirilmesini olası kılmazdı.
Mevzuat Charles Haughey tarafından sunulmuştu. Uzlaşmanın nedeni, o dönemde İrlanda toplumundaki, özellikle Katolik Kilisesi'ndeki muhafazakar unsurların güçlü konumuydu ve bu da hükümetin daha liberal bir yasa sağlamasını zorlaştırdı. Doğum kontrolü ayrıca o dönemde siyasi kişiler tarafından oy getirici olarak görülmüyordu. Haughey, 1979 Yasasını "İrlanda sorununa İrlanda çözümü" olarak nitelendirdi. Milletvekili Eileen Desmond, mevzuatı şiddetle eleştirdi; onu ikiyüzlü olarak nitelendirerek, kadınların bu konularda kendi kararlarını vermeleri gerektiğini savundu ve İrlanda halkının ve "vicdanımızı şartlandıranların" yoksulluğu ele almaktan daha fazla cinsel konularda ahlaki kaygı gösterdiğini iddia etti.[14] 1 Kasım 1980'de Yasa, bakanın emriyle yürürlüğe girdi.[15]
1980'ler: Devam Eden Mücadeleler
[değiştir]
Sağlık (Aile Planlaması) (Değişiklik) Yasası 1985[16], reçete sunmak zorunda kalmadan 18 yaş üstü kişilere prezervatif ve spermisitlerin satılmasına izin vererek yasayı liberalize etti; ancak satış, Yasa'da belirtilen yer kategorileriyle sınırlıydı. Dáil oylama yaptığında, yasa tasarısı 83-80 dar farkla kabul edildi ve bu da Fianna Fáil'in, Kilise yanlısı grupların ve sağcı aktivistlerin devam eden muhalefetini yansıtıyordu.[3]
Aynı zamanda İrlanda toplumu yavaş yavaş değişim geçirdi. HIV-AIDS'e ilişkin artan farkındalık, prezervatifler hakkında alışılmadık derecede açık bir kamu tartışmasını gündeme getirdi. 1987'de, Geç Saatli Şov sunucusu Gay Byrne, canlı yayında prezervatif kullanımı nasıl yapıldığını gösterdi; bu, birçok izleyicinin bir prezervatifi ilk kez gördükleri veya duydukları bölüm olarak hatırladığı bir bölümdü.[3] Bu tür olaylar, eski tabuların yıkıldığını gösterdi; ancak, dönemden yapılan çalışmalar, 1985'ten sonra bile İrlanda eczacıların yarısına kadarının prezervatif stoklamayı reddettiğini ve sosyal damganın sürdüğünü gösteriyor.[17]
1990'lar: Normalleşme
[değiştir]
1990'lara gelindiğinde, İrlanda'nın durumu genel olarak Batı Avrupa'nın geri kalanıyla eşleşti. Doğum kontrol yöntemleri sağlık hizmetlerinin bir parçası olarak yaygın olarak kabul edildi ve yeni kısıtlayıcı yasalar getirilmedi. IFPA ve kamu klinikleri, komşu ülkelerdekine benzer şekilde artık serbestçe haplar, prezervatifler, RİA ve daha sonra acil doğum kontrolü sağlıyordu. Toplumsal olarak, İrlandalı kadın ve erkeklerin daha genç kuşakları bu konuda Kilise öğretilerinden çok daha az etkilendi ve bu da daha geniş bir sekülerleşmeyi yansıtıyordu. Ancak İrlanda, komşularının gerisinde kaldı. Örneğin, geleneksel olarak Katolik olan diğer ülkeler daha önce değişmişti bile: İtalya, 1971'de Anayasa Mahkemesi aracılığıyla doğum kontrol araçlarının satışını yasallaştırdı, İspanya Franco'nun ölümünden sonra yasakları kaldırdı vb. İrlanda'daki 1979-85 değişiklikleri, karşılaştırıldığında oldukça geç geldi. Bununla birlikte, Tarihçiler, İrlanda'nın liberalizasyonunun yerel standartlara göre bir "sosyal devrim" olduğunu belirtiyor.[18]
Sağlık (Aile Planlaması) (Değişiklik) Yasası 1992[19], 1985'te değiştirildiği şekliyle 1979 Yasasının 4. Maddesini yürürlükten kaldırdı ve reçete olmaksızın doğum kontrol araçlarının sağlanmasına devam ederek 17 yaş üstü kişilere satılmasına izin verdi. 2010 itibarıyla, 1992 Yasası ve Sağlık (Aile Planlaması) (Değişiklik) Yasası 1993[20], doğum kontrolü ve aile planlaması hizmetlerine ilişkin ana İrlanda mevzuatıdır.[güncelleme gerekiyor]
Satışa izin vermenin yanı sıra, İrlanda sansür yasalarının da doğum kontrol araçlarının reklamının yapılması veya bahsedilmesinin yapılmasına izin verecek şekilde reform yapılması gerekiyordu. 1976'da bile Yayınların Sansürü Kurulu, İrlanda Aile Planlaması Derneği'nin "Aile Planlaması" broşürünü yasaklamıştı. Sağlık (Aile Planlaması) Yasası 1979, 1929 ve 1949 sansür yasalarındaki "doğal olmayan gebelik önlemesi"ne ilişkin referansları kaldırarak, doğum kontrolü hakkında bilgi içeren yayınların İrlanda'da dağıtılmasına izin verdi. Bilgi Düzenlemesi (Gebelik Sonlandırılması İçin Devlet Dışı Hizmetler) Yasası 1995, 1929, 1946 ve 1967 Yasalarını değiştirerek, "devlet dışı gebelik sonlandırma hizmetleri hakkında bilgi içeren yayınlara" izin verdi.
21. Yüzyıl
[değiştir]
Kürtajı engelleyen İrlanda Anayasası'nın Sekizinci Maddesi 2018 yılında yürürlükten kaldırıldı.
Ocak 2023 itibarıyla, İrlanda'da günlük hap, prezervatif ve bobin gibi daha uzun süreli yöntemler de dahil olmak üzere bir düzineden fazla doğum kontrol seçeneği bulunmaktadır.[21] Doğum kontrolü, doğum kontrolüyle ilgili görüşmeler, randevular, reçeteler ve diğer tüm masraflar, Hükümetin ücretsiz doğum kontrolü planı kapsamında 17-26 yaş arası kişiler için artık ücretsizdir.[21] Seçeneklerinizde size rehberlik edebilecek ve ihtiyaçlarınıza en uygun doğum kontrol yöntemini bulmanıza yardımcı olabilecek sağlık uzmanları bulunmaktadır.[21] Plan kapsamında olmayanlar için doğum kontrolüyle ilgili görüşme 60 € (öğrenciyseniz 45 €) tutmaktadır.[21]
Ayrıca bakınız
[değiştir]
İrlanda Aile Planlaması Derneği