Deng Xiaoping Oyun Kitabı: Stratejik Merkeziyetsizlik Federal Aşırılığı Nasıl Zayıflatabilir?
1970'ın sonlarında Deng Şiaoping Çin'in en üst düzey lideri olarak ortaya çıktığında, ülke harap bir haldeydi. Mao Zedong'un radikal deneyleri -Büyük Atılım ve Kültür Devrimi- ülkeyi ekonomik olarak çöküşün eşiğine, toplumsal olarak parçalanmış ve siyasi olarak travmatize etmişti. Çin, merkezden aşırı yüklenmiş çöken bir sistem gibi, ya totaliter bir dondurucuya ya da kaotik bir parçalanmaya doğru yol alıyordu. Deng, aşırı merkezi bir otoriteye direnen herhangi bir lider için tanıdık bir sorunla karşı karşıyaydı: isyanı ya da çöküşü davet etmeden nasıl düzen ve ilerleme sağlayabilirim?
Deng'in yanıtı ideolojik meydan okuma ya da tam bir devrim değildi. Komünist Parti'nin yönetimini sorgulamadı; kendi amaçları doğrultusunda sistemin iç yapısını oydu. Yetenekliliği, ekonomik merkeziyetsizliğin, sistem o kadar çok evrilene kadar merkezi gücü aşındırmakta yatıyordu ki, Maoist yönetime tam bir dönüş siyasi ve lojistik olarak imkansız hale geldi.
Bu yaklaşım -stratejik, kademeli ve pratik olarak geri döndürülemez- günümüz devletleri için derin dersler sunuyor. Eğer Washington tam bir üstünlük arıyorsa, federal hükümetin kendi meşruiyetini yok etmeden tam kontrole yeniden kavuşmasını imkansızlaştırmak zorundadır. Bu, Deng'in yazıp uyguladığı acımasızca verimli bir oyun planıdır.
Deng, Gücü Sistemi Bozmadan Nasıl Yeniden Şekillendirdi
Deng, Mao'nun varisi değildi; onun en büyük gözden geçirenliydi. Ancak asla Komünist Parti'nin üstünlüğünü açıkça sorgulamadı. Bunun yerine, ekonomik gücün illere, yerel yönetimlere ve iş adamlarına akmasını sağlayarak kontrollü bir merkeziyetsizlik stratejisi benimsedi -hepsi reformda pay sahibi oldular.
Ustalık hamlesi, kontrolün baskı değil, teşvikler aracılığıyla en güçlü şekilde uygulandığının farkında olmaktı. Eski sistemi hedef almadı; yerel çıkarların onu içeriden yeniden şekillendirmelerine izin verdi.
1. Merkeze Karşı Silahlar Olarak Mali Özerklik
Deng, temel bir gerçeği anlamıştı: para eşittir güç. Yerel yetkililer kendi ekonomik kaderlerini kontrol ederse, Pekin'e daha az bağımlı hale gelirler ve dolayısıyla daha az kontrol edilebilir hale gelirler.
İllere vergi gelirlerinin daha büyük bir kısmını tutmalarına izin verdi; bu onlara benzeri görülmemiş bir mali özerklik sağladı.
Bu, yerel yönetimlerin artık fon için merkezi hükümete güvenmedikleri anlamına geliyordu, bu da Pekin'in üzerlerindeki etkisini azaltıyordu.
En iyi federalist stratejiler gibi, bu değişim, merkezi otoritenin baskı uygulayıp uygulamamasından bağımsız olarak, kendi ekonomik tabanına ceza vermiş olacağını ve yeniden merkeziyetçiliğin siyasi olarak zehirli hale geleceğini garanti ediyordu.
Sonuç? Kendi hakimiyetlerinde güç merkezleri haline gelen illerin olduğu, merkezi hükümeti yönlendirmek yerine uyum sağlamak zorunda bırakan bir Çin.
2. Özel Ekonomik Bölgeler: Çekirdeği Dışardan Dönüştürmek
Deng, merkezi kontrolün doğrudan, ülke çapında bir meydan okumasının ezileceğini anlamıştı. Bunun yerine, küçük, kontrollü bölgelerde reform deneylerine girdi ve başarının kararnameyle değil, doğal olarak yayılmasını sağladı.
Shenzhen gibi kıyı şehirlerinde Özel Ekonomik Bölgeler (SEZ'ler) kurdu -vergi teşvikleri, yabancı yatırım fırsatları ve yerel yönetimde daha fazla özerklik sundu.
Teknik olarak Komünist kontrol altında olan bu bölgeler, Mao'nun komuta ekonomisinden sessiz ama devrimci bir kopuşla neredeyse kapitalist bir bağımsızlık ile işliyordu.
Bu bölgeler ekonomik olarak canlandıkça, diğer iller de aynı özgürlükleri talep etti ve Komünist Parti, politikanın karşı koymak yerine genişletilmesini zorladı.
Deng'in dahiceliği şuydu: siyasi olarak geri döndürülemez hale gelen politikalar yarattı. Merkezi kontrolün bekçisi olan Parti, yalnızca hayatta kalmak için merkeziyetsizleşmeyi kucaklamak zorunda kaldı.
Modern devletler için ders? Federal hükümeti, direncin kabulden daha yıkıcı olduğu bir konuma getirecek kadar etkili ekonomik ve yasal yapılar yaratın.
3. Bürokrasiyle Bir Anlaşma: Yerel Yetkililerin Reformda Pay Sahibi Olmasını Sağlamak
Deng, gerçek reformun yalnızca teoriyle çalışmayacağını biliyordu. Çin'in geniş, yerleşik bürokrasisine müttefik değil, engel değil olması gerekiyordu.
Bürokratların kişisel zenginliklerinin yerel ekonomik başarıya bağlı olmasını sağladı; bu sayede piyasa reformlarını geri almak için herhangi bir girişimde bulunmaları engellendi.
Bürokrasiyi bir tehdit olarak gören Mao'nun aksine, Deng, güç dengesini değiştirmek için tasfiyeler yerine teşvikler kullandı.
Yerel liderlere ekonomik politikalar konusunda daha fazla takdir yetkisi verdi, onları merkeziyetsizliğin düşmanları değil savunucuları haline getirdi.
Deng, alt düzey yetkililere ekonomik güç vererek, merkezi kontrole geri dönme girişiminin, artık merkeziyetsizlikten yararlanan kişilerle savaşmak anlamına geleceğini garanti altına aldı.
Modern devletler için çıkarım açıktır: sistemin içindekilerin onu uygulamamaması halinde merkeziyetçiliğe karşı mücadele kazanılır. Teşvikleri özerklik ile hizalayarak, devletler federal müdahalelerin yalnızca dışarıdan değil, içeriden de karşı koyulduğu bir sistem yaratabilir.
Deng'in Oyun Planını Bugün Uygulama: Devletlerin Federal Kontrolü Nasıl Yenebilir
Deng, Pekin ile savaş ilan etmedi. Pekin'i daha az ilgili hale getirdi. Parti'nin reformlarını benimsemeden etkili bir şekilde yönetemeyeceğini sağladı.
Aşırı yetkili bir federal hükümetle karşı karşıya kalan modern devletler de aynısını yapmalıdır. Anahtar, açık meydan okuma değil, federal yetkinin uygulamaya konmasını sessizce zorlaştıran politikalar yoluyla ekonomik ve bürokratik özerkliğe dayanır.
Devletlerin Deng'in modelini nasıl kopyalayabilecekleri:
Federal Hükümete Ekonomik Bağımlılığı Kesmek
Deng, illere daha fazla vergi geliri bırakmasına izin verdi -devletler federal fonlardan bağımsız gelir akışları yaratmalıdır.
Kamu bankacılık sistemleri, bölgesel ekonomik paktlar ve altyapı yatırım anlaşmaları, Washington'ın etkisini azaltabilir.
Devrimi İmha Edilemez Hale Getirmek İçin Kademeliliğe Başvurmak
Deng Özel Ekonomik Bölgelerle başladığı gibi, devletler kontrollü şekillerde yasal ve mali özerklik getirip, diğer devletleri katılmaya zorlayacak başarıya izin vermelidir.
Düzenleyici özerklikten başlayarak, vergi özerkliğine ve sonra yargı özerkliğine geçin.
Bürokrasiyi Direncin Müttefiki Yapmak
Federal çalışanlar, yerel yetkililer ve devlet kurumları, federal müdahaleye karşı koymada pay sahibi olmalıdır.
İfşaçı korumayı teşvik edin, devlet emeklilik fonlarının federal kontrolünden bağımsız olmasını sağlayın ve bürokratik teşvikleri devlet otoritesiyle hizalayın.
Federal Hükümeti Çelişkilere Sürüklemek
Deng, Pekin'i reformları bastırmanın Çin'in ekonomik başarısına saldırdığı bir duruma sürükledi.
Devletler de aynı şeyi yapabilir: yasal ve ekonomik bağımsızlığı o kadar yararlı hale getirin ki, federal müdahale siyasi olarak maliyetli hale gelsin.
Deng'in Son Ders: Direnişi Sistemin Bir İşlevi, İsyanın Bir Eylemi Haline Getirin
Deng asla sistemi doğrudan sorgulamadı; kuralları içeriden yeniden yazdı. Merkezi otorite ile yüzleşmenin en etkili yolunun, onu karşısına almamak, onu alakasız hale getirmek olduğunu kanıtladı.
Günümüz devletleri için bu, kazançlı stratejidir. Federal müdahale, Washington'ın ne olduğunu fark etmesi için ekonomik ve yasal güçte sessiz ama geri döndürülemez bir kayma ile karşılanmalıdır; sistemin geri döndürme yeteneğinin ötesinde değiştiği.