Bugün öğrendim ki: Malcolm X (başrolünde Denzel Washington'ın oynadığı) filmi, Oprah, Michael Jordan, Magic Johnson, Janet Jackson, Prince, Bill Cosby ve Tracy Chapman'ın bağışları sayesinde tamamlanabildi. Bu, Warner Bros'un Spike Lee'ye filmi tamamlaması için daha fazla para vermeyi reddetmesinin ardından gerçekleşti.

---

1992 Amerikan biyografik filmi, Spike Lee tarafından yönetilmiştir.

Malcolm X
Yönetmen: Spike Lee
Senaryo: Arnold Perl, Spike Lee
Malcolm X'in Otobiyografisi'ne dayanarak
Malcolm X ve Alex Haley tarafından yapımcılığı:
Marvin Worth, Spike Lee

Oyuncular:
Görüntü Yönetmeni: Ernest Dickerson
Kurgu: Barry Alexander Brown
Müzik: Terence Blanchard

Yapım Şirketi:
Dağıtım:
Warner Bros. (ABD)
Largo International (Uluslararası)

Çıkış Tarihi:
Süre:
202 dakika[1]
Ülke: ABD
Dil: İngilizce
Bütçe: 35 milyon dolar[2]
Gişe: 73 milyon dolar

Malcolm X, Afro-Amerikan aktivist Malcolm X hakkında 1992 Amerikan bağımsız[3] epik biyografik dram filmidir. Spike Lee tarafından yönetilen ve birlikte yazılan filmde başrolde Denzel Washington, Angela Bassett, Albert Hall, Al Freeman Jr. ve Delroy Lindo yer almaktadır. Lee yardımcı bir rolde yer alırken, Kara Panter Partisi kurucu ortağı Bobby Seale, Rahip Al Sharpton ve geleceğin Güney Afrika Cumhurbaşkanı Nelson Mandela da kamera hücresi görünümleri yapmaktadır.

Lee ve Arnold Perl'e ortak olarak atfedilen senaryo, büyük ölçüde Alex Haley'in 1965 tarihli kitabı Malcolm X'in Otobiyografisi'ne dayanmaktadır. Haley, 1963'te Malcolm X ile birlikte kitap üzerinde çalışmış ve Malcolm X'in ölümünden sonra tamamlamıştır. Film, Malcolm X'in hayatındaki önemli olayları canlandırmaktadır: suç hayatı, hapisi, İslamiyet'e dönüşü, İslam Milleti üyesi olarak vaizliği ve daha sonra örgüt ile arasının açılması, Betty X ile evliliği, Mekke'ye yaptığı hac ve beyazlar hakkındaki görüşlerindeki yeniden değerlendirme ve 1965'teki suikastı. Çocukluktaki belirleyici olaylar, babasının ölümü, annesinin akıl hastalığı ve ırkçılıkla yaşadığı deneyimler geri dönüşler halinde canlandırılmıştır.

Malcolm X, Warner Bros. tarafından dağıtılmış ve 18 Kasım 1992'de ABD'de gösterime girmiştir. Aynı yıl, Denzel Washington, performansıyla New York Film Eleştirmenleri Birliği Ödülü'nü kazandı. 65. Akademi Ödülleri'nde film, Washington için En İyi Erkek Oyuncu ve Ruth E. Carter için En İyi Kostüm Tasarımı dahil olmak üzere iki Oscar'a aday gösterildi. 2010 yılında, film, Kongre Kütüphanesi tarafından "kültürel, tarihsel veya estetik olarak önemli" olarak kabul edilerek ABD Ulusal Film Kayıt Defteri'ne alınmıştır.

Konu

[düzenle]

Malcolm Little doğmadan kısa bir süre önce bir gece, bir grup Klan üyesi Omaha, Nebraska'daki Little ailesinin evini kuşatmış, tüm pencereleri kırmış ve gecenin içine doğru kaçmıştır.

Malcolm'un Grenadalı bir annesi ve Afro-Amerikan bir babası vardır. Babası, siyahi hakları için aktivisttir ve öldürülür. Ölümü intihar olarak kaydedilmiş ve aile hiçbir tazminat almamıştır. Malcolm ve kardeşleri koruyucu bakım altına alınmıştır. Malcolm okulda iyi performans gösterir ve avukat olmayı hayal eder, ancak öğretmeni ten rengi nedeniyle bunu engeller.

II. Dünya Savaşı sırasında Malcolm Boston'da yaşamaktadır. Bir gece bir dans sırasında, beyaz Sophia'nın dikkatini çeker ve ikisi de ilişkiye girmeye başlarlar. Malcolm, Sophia ile birlikte New York City'nin Harlem semtine gider ve burada yerel bir numara oyununu yöneten "Batı Hintli" Archie ile bir barda tanışır. İkisi de arkadaş olurlar ve yasadışı bir numara oyununa ortak olurlar. Bir gece bir kulüpte Malcolm, kazanan bir numaraya bahis oynadığını iddia eder; Archie bunu tartışır ve ona büyük bir para miktarını reddeder. İki kişi arasında bir çatışma çıkar ve Malcolm hayatına yönelik bir girişimden sonra Boston'a döner. Malcolm, Sophia, Malcolm'un arkadaşı Shorty ve Peg adlı bir kadın para kazanmak için soygun yapmaya karar verirler.

1946 yılına gelindiğinde, grup suçlarından büyük miktarda para biriktirmiştir. Ancak daha sonra tutuklanırlar. İki kadın ilk suçlu oldukları için iki yıl hapis cezasına çarptırılırken, Malcolm ve Shorty 8 ila 10 yıl hapis cezasına çarptırılır. Malcolm, hapishanede İslam Milleti'nin bir üyesi olan Baines ile tanışır ve onu grubun lideri Elijah Muhammad'ın öğretilerine yönlendirir. Malcolm, grubun teşvik ettiği Müslüman dinine ve yaşam tarzına ilgi duymaya başlar ve ırkına kötü davranan beyaz insanlara kızmaya başlar. Malcolm, altı yıl hapis yattıktan sonra 1952'de şartlı tahliyeyle serbest kalır ve Chicago'daki İslam Milleti'nin merkezine gider. Orada, soyadı "Little"ı atalarından beyaz köle sahipleri tarafından alınmış olan kayıp Afrika soyadını simgeleyen "X" ile değiştirmek için talimat veren Muhammad ile tanışır; "Malcolm X" olarak yeniden vaftiz edilir.

Malcolm, New York City'nin Harlem semtine geri döner ve Milletin mesajını vaaz etmeye başlar; zamanla konuşmaları büyük kalabalıklar çekmektedir. Malcolm, Afro-Amerikanların beyaz Amerikalılardan ayrılması gibi fikirler öne sürmektedir. 1958'de Malcolm hemşire Betty Sanders ile tanışır. İkisi de çıkmaya başlar, hızla evlenir ve dört kızın ebeveyni olurlar. Birkaç yıl sonra Malcolm, İslam Milleti sözcüsü olarak yüksek bir konumdadır. Bu süre zarfında Malcolm, Muhammad'ın öğretilerine ve İslamiyet'e aykırı olarak evlilik dışı sayısız çocuk sahibi olduğunu öğrenir.

Başkan John F. Kennedy Kasım 1963'te öldürüldükten sonra Malcolm, suikastın kuruluşundan bu yana Amerika'da yaygın olan beyaz şiddetin ürünü olduğunu, cinayeti "tavukların eve dönmesine" benzeterek yorumlar. Bu ifade Malcolm'un itibarına zarar verir ve Muhammad onu 90 gün boyunca basına veya tapınaklarda konuşmaktan men eder. 1964'ün başlarında Malcolm, Mekke'ye bir hac yolculuğuna çıkar ve beyazlar da dahil olmak üzere her ırktan Müslümanlarla tanışır. İslam Milleti'ne olan inancını yitiren ve hac sırasında Sünni İslam'a dönen Malcolm, ırksal ayrım yerine hoşgörüyü öğreten Afro-Amerikan Birliği Örgütü'nü kurduğunu kamuoyuna açıklar. İslam Milleti'nden sürgüne gönderilir ve 1965'in başlarında evi kundaklanır.

21 Şubat 1965'te Malcolm, Harlem'deki Audubon Balo Salonunda bir kalabalığın önünde konuşmaya hazırlanıyor, ancak trajik bir şekilde İslam Milleti'nin müritleri ona birkaç kez ateş açıyor. Malcolm'un korumalarından biri, öfkeli bir kalabalığın Hagan'ı dövdükten sonra tutuklandığı Thomas Hagan'ın bacağından vuruyor. Malcolm hastaneye kaldırılır, ancak geldiğinde ölü ilan edilir.

Film, Malcolm'un ölümünün ardından yaşanan olayları gösteren bir dizi klip ile sona eriyor. Martin Luther King Jr. Malcolm için bir cenaze konuşması yapar ve Ossie Davis Malcolm'un cenazesinde bir konuşma okur. Nelson Mandela, Malcolm'un konuşmalarından bir alıntı yaparak bir okula bir konuşma yapar.

Oyuncu Kadrosu

[düzenle]

Denzel Washington, Malcolm X rolünde, eski bir küçük suçlu ve mahkum, İslam Milleti (NOI) vaiz ve Afro-Amerikalılar için aktivist.

Angela Bassett, Betty Shabazz rolünde, Malcolm ile evlenen hemşire ve NOI aktivist.

Albert Hall, Baines rolünde, Malcolm'a akıl hocalığı yapan ve onu İslamiyet'e çeviren mahkum.

Al Freeman Jr., Elijah Muhammad rolünde, İslam Milleti'nin lideri.

Delroy Lindo, Batı Hintli Archie rolünde, yerel bir numara oyununu yöneten ve genç Malcolm'u kanatları altına alan bir Harlem gangsteri.

Spike Lee, Shorty rolünde, Malcolm'un çocukluk arkadaşı.

Theresa Randle, Laura rolünde, genç Malcolm'un romantik ilgisi.

Kate Vernon, Sophia rolünde, genç bir suçlu olarak Malcolm'un sevgilisi.

Ernest Lee Thomas, Sidney rolünde, İslam Meyvesi üyesi ve Malcolm'u korumakla görevlendirilen Baines'in oğlu.

Christopher Plummer, Rahip Gill rolünde, hapishane papazı.

Lonette McKee, Louise Little rolünde, Malcolm'un annesi.

Tommy Hollis, Earl Little rolünde, Malcolm'un babası, öldürülen bir papaz ve aktif aktivist.

Giancarlo Esposito, Talmadge X Hayer rolünde, Malcolm'u öldüren beş kişilik grubun bir parçası olan bir NOI üyesi.

Wendell Pierce, Ben Thomas rolünde, komplo yöneten suikast ekibinin bir üyesi.

Leonard L. Thomas, Leon Davis rolünde, Hayer'a tabancayla Malcolm'a ateş etmede yardımcı olan suikast ekibinin bir üyesi.

Leland Gantt, Wilber McKinley rolünde, Malcolm'un muhafızlarını uzaklaştırmak için dikkat dağıtıcı bir olay yaratan suikast ekibinin bir üyesi.

Roger Guenveur Smith, Rudy rolünde, soygunlarında Malcolm'a yardım eden bir cateringci-suçlu.

James McDaniel, Kardeş Earl rolünde

Steve White, Kardeş Johnson rolünde

Veronica Webb, Rahibe Lucille Rosary rolünde

Phyllis Yvonne Stickney, Honey rolünde

Jean-Claude La Marre, Benjamin 2X rolünde, Malcolm'un yardımcısı.

Debi Mazar, Peg rolünde, Sophia'nın arkadaşı ve suç ortağı.

Karen Allen, Bayan Dunne rolünde, Malcolm'u annesinden ve kardeşlerinden zorla ayıran sosyal hizmet görevlisi.

Peter Boyle, NYPD Şefi Green rolünde.

David Patrick Kelly, Bay Ostrowski rolünde, Malcolm'un ilkokul öğretmeni.

Siyasi aktivistler Bobby Seale ve Al Sharpton, sokak vaizleri olarak kamera hücresi görünümleri yapmaktadırlar. Siyasi haklar avukatı William Kunstler, Malcolm ve Shorty'i hapse mahkum eden hakim olarak görünmektedir. Geleceğin Güney Afrika Cumhurbaşkanı Nelson Mandela, X hakkında bir ders veren bir Soweto okul öğretmeni olarak görünmektedir. Spike Lee'nin devamlı oyuncusu Nicholas Turturro, Boston polis memuru olarak küçük bir rol oynamaktadır. Michael Imperioli, haber muhabiri olarak kısa bir süre görünmektedir. Film yönetmeni John Sayles, Malcolm'u gözetleyen bir FBI ajanı olarak görünmektedir. Washington'ın o zaman sekiz yaşında olan oğlu John David Washington, Harlem'deki bir ilkokul öğrencisi olarak görünmektedir; John David daha sonra Lee'nin 2018 filmi BlacKkKlansman'ın başrolünde oynayacaktır.

Ossie Davis, filmin kapanış sekansında gerçek Malcolm'un cenazesinde yaptığı ağıdı okuyarak seslendirme anlatımı yapmaktadır.

Yapım

[düzenle]

Çok harika bir hikaye, harika bir Amerikan hikayesi ve toplumu birçok yönden yansıtıyor. Temelde çok sayıda hayat yaşamış bir adam. Kendini çöplüktenden kurtardı. Kırsal çocuktan hipster ve yarı-holigan oldu. Oradan hapishaneye gitti ve orada Müslüman oldu. Sonra insani bir varlığa dönüşen manevi bir lider oldu.

Yapımcı Marvin Worth, 1967'de Malcolm X'in Otobiyografisi'nin haklarını satın aldı. Worth, Malcolm X ile, "Detroit Red" olarak adlandırılırken, New York City'de uyuşturucu satarken genç bir ergen olarak tanışmıştı. Worth o zaman on beş yaşındaydı ve bölgedeki caz kulüpleri etrafında zaman geçiriyordu. Worth'un hatırladığı gibi: "Otu satıyordu. On altı ya da on yedi yaşındaydı ama daha büyük görünüyordu. Çok espriliydi, komik bir adamdı ve olağanüstü bir karizması vardı. Harika bir dansçı ve harika bir giyinendi. Çok yakışıklıydı, çok, çok uzun boyluydu. Kızlar onu her zaman fark ederdi. Oldukça özel bir adamdı."[5]

Başlangıçta, yapım, kısmen Malcolm X'in suikastini çevreleyen çözülmemiş sorular nedeniyle tüm hikayeyi anlatmakta zorluk çekmiştir. 1971'de Worth, bu kategoride Akademi Ödülü adaylığı alan beğenilen Malcolm X (1972) belgeselini yapmıştır. Proje gerçekleştirilemedi. Bununla birlikte, çeşitli zamanlarda Richard Pryor, Eddie Murphy ve yönetmen Sidney Lumet de dahil olmak üzere birkaç büyük sanatçı bu projeye katılmıştır.[5]

Senaryo

[düzenle]

1968'de Worth, romancı James Baldwin'den bir senaryo sipariş etti; daha sonra McCarthy dönemi kara listesinin kurbanı olan senarist Arnold Perl ona katıldı.[6] Ancak senaryo tahmin edilenden daha uzun sürdü. Perl 1971'de öldü.[5]

Baldwin, senaryo üzerindeki çalışmalarını 1972'de Alex Haley'in Malcolm X'in Otobiyografisi'ne dayalı Bir Gün, Kaybolduğumda: Bir Senaryo kitabına dönüştürdü. 1976'da Baldwin, deneyimi hakkında şunları yazdı: "Sanırım Bellevue'nun açık sözlü çılgınlığında atla dövülmeyi veya hapsedilmeyi tekrar etmektense, bu macerayı tekrarlamak isterim".[7] Baldwin 1987'de öldü. David Mamet, David Bradley, Charles Fuller ve Calder Willingham da dahil olmak üzere birkaç yazar taslak denedi.[5][8] Spike Lee yönetmen olarak görevi devraldıktan sonra Baldwin-Perl senaryosunu yeniden yazdı. Revizyonlar nedeniyle, Baldwin ailesi yapımcısından adını jenerikten çıkarmasını istedi. Bu nedenle Malcolm X, yazarlar olarak yalnızca Perl ve Lee'yi ve Malcolm X'in Otobiyografisi'nin yazarları olarak Malcolm X ve Alex Haley'i göstermektedir.[5]

Yapım zorlukları

[düzenle]

Yapım, film çekimleri başlamadan çok önce tartışmalı olarak kabul edildi. Tartışmanın özü, Malcolm X'in hacc'ına başlamadan önce beyazlara yönelik kınamasıydı. Tartışmalı bir şekilde, beyaz vatandaşlar arasında genel olarak iyi bir üne sahip değildi; ancak, Afro-Amerikan topluluğunda bir kahraman ve özellikle Ronald Reagan ve George H. W. Bush başkanlıkları sırasında siyahların mücadelelerinin bir sembolü haline gelmişti. Filmin gösterime girmesinden önceki üç yıl içinde, Malcolm X'in Otobiyografisi'nin satışları yüzde 300 artmış ve 1986 ve 1991 yılları arasında dört kitabının satışları dokuz kat artmıştır.[8]

Warner Bros. projeyi kabul ettikten sonra, başlangıçta Oscar adayı Kanadalı film yönetmeni Norman Jewison'dan filmi yönetmesini istediler. Öncü medeni haklar filmi Bir Gecede (1967) filminin yönetmeni olan Jewison, Malcolm X rolünü oynamak için Denzel Washington'ı projeye dahil etmeyi başardı. Jewison ve Washington daha önce Bir Askerin Hikayesi (1984) filminde birlikte çalışmıştı.[8] Jewison ayrıca Eddie Murphy'ye filmin bu versiyonunda Alex Haley rolünü teklif etti.[9] Beyaz bir yönetmenin filmi yapacak olması nedeniyle bir protesto patlak verdi.[8] Spike Lee eleştirilerin başlıca seslerinden biriydi; üniversiteden beri Malcolm X'in Otobiyografisi'nin film uyarlamasını bir hayal projesi olarak düşünüyordu. Lee ve diğerleri, yalnızca bir siyahi kişinin Malcolm X'i yönetmesinin uygun olduğunu düşünüyorlardı.[10] Lee daha sonra bunu söylemeyi reddetti.[11]

Jewison'a karşı kamuoyu tepkisinden sonra, Worth "bu noktada siyah bir yönetmene ihtiyaç duyduğunu" sonuçlandırdı. Diğer türlü aşılmazdı... Burada ciddi bir sorumluluk var."[8]

Spike Lee kısa süre sonra yönetmen olarak atandı ve senaryoyu önemli ölçüde düzenledi. "Bu filmi yönetiyorum ve senaryoyu yeniden yazdım ve ben bir sanatçıyım ve bunun iki yolu yok: Malcolm X hakkındaki bu film, Malcolm X'e dair benim bakış açım olacak. Ama dağın tepesinde oturup 'Herkese tükürdüm, bu benim gördüğüm Malcolm' demiyorum. Araştırmayı yaptım, orada olan insanlarla konuştum."[8] Spike Lee'nin yönetmen olarak açıklanmasından ve gösterime girmesinden kısa bir süre sonra, Malcolm X, siyah milliyetçiler ve şair ve oyun yazarı Amiri Baraka başkanlığındaki Malcolm X'in Mirasını Korumak İçin Birleşik Cephe üyeleri tarafından Lee'nin Malcolm X'i tasvir etme şekli nedeniyle eleştirildi. Harlem'deki bir protesto 200'den fazla kişiyi çekti.[8][12] Bazıları görüşlerini Lee'nin önceki filmlerine duydukları hoşnutsuzluğa dayanarak dile getirdiler; diğerleri ise İslam'a dönmeden önceki hayatına odaklanacağından endişe duyuyorlardı.[8][12][13] Baraka, Spike Lee'yi açıkça "Buppie" olmakla suçladı ve "Orta sınıf zencilerin daha rahat uyuması için Malcolm X'in hayatının mahvedilmesine izin vermeyeceğiz" dedi ve diğerlerini yönetmene yazmaya ve onu "Malcolm'un hayatını karıştırmaması" konusunda uyarmaya zorladı.[8] Lee'nin kendisi de dahil olmak üzere bazıları, kendisine karşı dile getirilen birçok argümanın Jewison'a karşı dile getirilenlere benzemesinin ironisini kaydetti.[12]

Washington, Jewison'ın filmi yönetmesi planlanırken Malcolm X rolünü kabul etmiş olsa da, Lee başka hiçbir oyuncunun bu rolde Washington'dan başka birini hayal etmediğini belirtti. İkisi daha önce Mo' Better Blues (1990) filminde birlikte çalışmıştı ve Lee, Washington'ın onu Off Broadway performansında "gerçekten Malcolm'u yakaladığını" belirtti.[14]

Bütçe sorunları

[düzenle]

Spike Lee ayrıca yeterli bir bütçe sağlamada da zorluklarla karşılaştı. Lee, Warner Bros.'a ve tahvil şirketine 30 milyon ABD dolarının üzerinde bir bütçenin gerekli olduğunu söyledi; stüdyo aynı fikirde değildi ve daha düşük bir miktar önerdi. Meslektaşı yönetmen Francis Ford Coppola'nın tavsiyesinin ardından Lee, "film şirketini hamile bıraktı": stüdyoyu bütçeyi artırmaya zorlamak için filmi fiili olarak üretime kadar götürdü.[10] Başlangıçta 28 milyon dolar bütçeli film, yaklaşık 33 milyon dolara yükseldi. Lee, 3 milyon dolarlık maaşının 2 milyon dolarını kendi cebinden karşıladı. Ocak 1992'de finansal kontrolü üstlenen Tamamlama Tahvil Şirketi, herhangi bir harcamayı onaylamayı reddetti; ayrıca stüdyo ve tahvil şirketi Lee'ye filmin iki saat on beş dakikadan uzun olamayacağını bildirdi.[13] Ortaya çıkan çatışma, projenin post prodüksiyon aşamasında durmasına neden oldu.[10]

Film, bazılarının filmde yer aldığı önde gelen siyahi Amerikalılarının finansal müdahalesi sayesinde kurtarıldı: Bill Cosby, Oprah Winfrey, Michael Jordan, Magic Johnson, Janet Jackson, Prince, Tracy Chapman ve Duke Ellington Sanat Okulu'nun kurucusu Peggy Cooper Cafritz. Bağış olarak yapılan katkıları; Lee'nin belirttiği gibi: "Bu bir kredi değil. Filme yatırım yapmıyorlar. Bunlar, filmin kurtarılmasına gelen parası olan siyahi insanlar. Sonuç olarak, bu film benim versiyonum olacak. Tahvil şirketinin versiyonu değil, Warner Brothers'ın değil. Filmi olması gerektiği gibi yapacağım ve üç saatten fazla sürecek."[13] Afro-Amerikan topluluğunun bu önde gelen üyelerinin paralarını vermesinin bu eylemleri, projenin Lee'nin hayal ettiği gibi tamamlanmasına yardımcı oldu.[8][10]

Lee'nin Afro-Amerikan arkadaşlarının yardımıyla filmi tamamlayarak finanse etmesine ilişkin Warner Bros.'un duyduğu memnuniyetsizlik daha sonra Warner Bros.'un Lee'yi Space Jam (1996) filminin geliştirilmesine katılmaktan men etmesine neden oldu, çünkü Lee Joe Pytka'ya filmin senaryosunu cilalama konusunda yaklaşmıştı.[15]

Siyahi röportajcı talebi

[düzenle]

"Hollywood'daki diğer herkesin yaptığı şeyi yapıyorum: röportaj yapmalarını istedikleri kişileri dikte ediyorlar. Tom Cruise, Robert Redford, kim olursa olsun. İnsanlar ağırlıklarını ortaya koyuyor. Ben de şimdi birçok röportaj talebi alıyorum ve benden siyahi Amerikalılar röportaj yapmasını istiyorum. [. . .] Spike Lee, yalnızca siyah gazetecilerin kendisini röportaj yapmasını istediğini asla söylemedi. Ben de sahip olduğum her türlü nüfuzla nitelikli Afro-Amerikalılara görevler veriyorum. Gerçek suç, beyaz yayınların siyah yazarının olmaması, işte bu suçtur". – Spike Lee, siyah röportajcı talebini açıklıyor[16]

Film gösterime girmeden bir ay önce Lee, medya kuruluşlarından kendisini röportaj yapmaları için siyahi gazeteciler göndermelerini istedi. İstek tartışmalı bir hale geldi. Ünlülerin kendilerine sempati duyduğu bilinen röportajcıları seçmeleri yaygın bir uygulama olsa da, ırkın bir nitelik olarak kullanıldığı yılların ilk zamanlarından biriydi.[16] Lee, beyaz röportajcıları kendisini röportaj yapmaktan men etmediğini, ancak filmin konusunun göz önünde bulundurulduğunda siyah yazarların "Malcolm hakkında beyaz yazarlardan daha fazla içgörüye" sahip olduğunu düşündüğünü açıkladı.[16]

İstek Los Angeles Times tarafından reddedildi, ancak Premiere dergisi, Vogue, Interview ve Rolling Stone da dahil olmak üzere diğerleri kabul etti. Los Angeles Times, yazar onayı vermediklerini açıkladı. Premiere dergisinin editörü, talebin dergide değişikliklere yol açan iç tartışmalara neden olduğunu belirtti: "Film endüstrisi hakkındaki hikayelere çok sayıda siyah yazar koyma geçmişimiz olsaydı, daha güçlü bir konumda olurduk. Ama yoktu. Öne sürdüğü ilginç bir meydan okumaydı. Bazı personel değişikliklerine neden oldu. Siyah bir yazar ve siyah bir editör işe aldık."[16]

Film çekimi

[düzenle]

Malcolm X'in dul eşi Dr. Betty Shabazz, filmin danışmanı olarak görev yaptı.[12] İslam Milleti'nin savunma kolu olan İslam Meyvesi, filmin güvenliğini sağladı.[14]

Denzel Washington, Malcolm X ve Elijah Muhammad arasındaki ilişkiyle ilgilenen, Tavuklar Eve Dönmeye Başladığında oyununda Malcolm X rolünü üstlendiğinde, Malcolm X hakkında çok az şey bildiğini ve Malcolm X'in Otobiyografisi'ni henüz okumadığını itiraf etti. Washington, Malcolm X tarafından ve hakkında kitaplar ve makaleler okuyarak hazırlandı ve saatlerce konuşmaların bant ve film görüntülerini inceledi. Oyun 1981'de açıldı ve Washington'a o dönemde New York Times'ın baş tiyatro eleştirmeni olan Frank Rich tarafından olumlu bir eleştiri kazandırdı. Filmde rol aldıktan sonra, Malcolm X'i tanıyan kişilerle, aralarında Betty Shabazz ve iki kardeşi de olanlarla röportaj yaptı. Farklı yetiştirilme tarzlarına sahip olsalar da Washington, karakteriyle ortak noktalarına odaklanmaya çalıştı: filmin çekimi sırasında Washington, Malcolm X'in öldürüldüğü yaşına yakındı, her iki adam da kalabalık ailelerden geliyordu, her ikisinin de babaları vaizdi ve her ikisi de çoğunlukla anneleri tarafından yetiştirildi.[14]

Malcolm X, Mekke'de (veya Haram Sharif'in içinde) film çekimi izni verilen ilk belgesel olmayan ve ilk Amerikan filmidir. Lee gibi Müslüman olmayanların şehre girmesine izin verilmediği için Mekke'de çekimler yapmak üzere ikinci bir ekip kiralandı. Lee Mekke'de çekim yapmak için çok çaba sarf etti, ancak Warner Bros. başlangıçta yer çekimleri için para vermeyi reddetti. Mekke bölümlerinin çekimi için New Jersey düşünülmüştü. Sonunda, Lee Mekke'de çekim yapmak için hem para hem de izin aldı.[17]

Nelson Mandela'nın yanı sıra filmde Christopher Plummer (hapishanenin Katolik papazı olarak), Peter Boyle (polis memuru olarak), William Kunstler (hakim olarak) ve ayrıca aktivistler Al Sharpton ve Kara Panter Partisi kurucu ortağı Bobby Seale (sokak vaizleri olarak) kamera hücresi görünümleri yaptı.[18]

Film, Mandela'nın 1990'daki hapisten tahliyesinden kısa bir süre sonra ve Güney Afrika'da apartheid'in sona ermesi müzakereleri sırasında yapıldı. Lee, "Soweto ve Harlem, Nelson ve Malcolm arasındaki bağlantıyı ve Malcolm'un konuştuğu şeyleri: pan-Afrikanizm, bu renkli insanlar arasında köprüler kurmaya çalışmak. Harlem'deki sınıflarda, Soweto'daki sınıflarda çocuklarda yaşıyor."[6] dedi. Mandela filmi, Malcolm'un kendisinin bir alıntısıyla bitiriyor, filmdeki Malcolm son dört kelimeyi söylüyor. Alıntı şöyle: "Bu dünyada insan olma, insan olarak saygı görme, bu toplumda, bu dünyada, bu gün insan haklarına sahip olma hakkımızı ilan ediyoruz; bunu gerekli her türlü yolla var etmeyi amaçlıyoruz."

Müzik

[düzenle]

Ana madde: Malcolm X (film müziği)

Gösterime Giriş

[düzenle]

Harici videolar "Malcolm X, Film: Sinema Tarih Olarak", 1 Mart 1993'te Amerikan Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde yapılan panel tartışması C-SPAN

Malcolm X, 18 Kasım 1992'de Kuzey Amerika'da gösterime girdi. Film, 1993'te Avrupa'da Şubat ve Mart ayları arasında yurt dışında gösterime girdi.[19]

Ev medyası

[düzenle]

Malcolm X, 22 Kasım 2022'de The Criterion Collection tarafından Ultra HD Blu-ray ve Blu-ray Disc olarak piyasaya sürüldü.[20]

Karşılama ve miras

[düzenle]

Gişe

[düzenle]

ABD ve Kanada'da film, açılış hafta sonunda 9,9 milyon dolar hasılat yaparak, Evde Tek Başına 2: Kayıp New York (30 milyon dolar) ve Bram Stoker'ın Dracula'sı (15 milyon dolar) filmlerinin ardından üçüncü sırada yer aldı.[5] Box Office Mojo'ya göre film, yerel gösterimini 48.169.910 dolar hasılatla tamamladı.[21] Bütçe sorunları ve tanıtım masrafları nedeniyle Warner Bros., filmin 1992'de 30 milyon dolardan fazla zarar ettiğini iddia etti.[22]

1993'teki Birleşik Krallık gösteriminde 2.140.598 sterlin (3.209.292 dolar) hasılat elde etti.[23][24] Film ayrıca Fransa'da 594.984 bilet,[25] Almanya'da 127.306 bilet[25] ve İspanya'da 133.798 bilet sattı.[19] Güney Kore'de başkent Seul'de 28.159 bilet sattı.[26] Film, orijinal gösteriminde uluslararası alanda 24.933.000 dolar hasılat elde etti[27] ve dünya çapında toplam 73.102.910 dolarlık bir hasılata ulaştı.

Eleştirel tepki

[düzenle]

İnceleme toplayıcısı Rotten Tomatoes'da film, 79 incelemeye dayalı olarak %89'luk bir onay derecesine ve 7,8/10'luk ortalama bir dereceye sahiptir. Eleştirmenlerin fikir birliği şöyle diyor: "Denzel Washington'ın güçlü performansıyla desteklenen Spike Lee'nin efsanevi medeni haklar liderinin biyografik filmi, otobiyografisini epik bir kapsam ve incelikli bir mesajla hayata geçiriyor."[28] Metacritic'te film, 15 eleştirmene dayalı olarak 100 üzerinden 73 ağırlıklı ortalama puana sahip olup, "genel olarak olumlu eleştirileri" göstermektedir.[29] CinemaScore tarafından anket yapılan izleyiciler filme A+ ile F ölçeği arasında "A" notu verdiler.[30]

Chicago Sun-Times'tan eleştirmen Roger Ebert, filmi 1992'deki En İyi 10 listesinde 1 numaraya yerleştirdi ve filmi "kahramanı kendini yeniden icat etmeden önce hapiste dibe vuran Amerikan hayatının kapsamını kutlayan büyük ekran biyografilerinden biri" olarak tanımladı.[31] 1999'da Ebert ve yönetmen Martin Scorsese, ikincisi merhum ortak sunucu Gene Siskel'in yerine geçerek, Malcolm X'i 1990'ların en iyi on filmi arasına yerleştirdiler.[32]

Ancak bell hooks çok daha olumsuzdu. "Spike Lee'nin Malcolm X'i Yapması: Siyah Acıyı İnkar Etme" adlı denemesinde hooks, Lee'nin "filminin izleyicileri karşı karşıya kalmaya, sorgulamaya ve değiştirmeye zorlamadığını savunuyor. Pasif tepkiyi – eylemsizliği kucaklıyor ve ödüllendiriyor. Ağlamamızı teşvik ediyor, ancak savaşmamızı değil."[33]

Afro-Amerikan deneysel film yapımcısı Robert Banks'in aynı yıl yapılan ve Malcolm X'in imajının ticari olarak kullanılmasını anlatan 4,5 dakikalık, 16 mm'lik kısa film X: Bebek Sineması, Spike'tan küçümsemeyle karşılaştı.[34]

Ödüller

[düzenle]

Denzel Washington'ın canlandırması büyük beğeni topladı ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü'ne aday gösterildi. Washington, Lee'nin eleştirdiği bir kararla Al Pacino'ya (Bir Kadının Kokusu için) kaybetti.[11][35]

Ödül Kategorisi Aday(lar) Sonuç Kaynak Akademi Ödülleri En İyi Erkek Oyuncu Denzel Washington Aday [36] En İyi Kostüm Tasarımı Ruth E. Carter Aday Artios Ödülleri En İyi Kurgu Film Oyunculuğu - Dram Robi Reed Kazandı [37] Berlin Uluslararası Film Festivali Altın Ayı Spike Lee Aday [38] En İyi Erkek Oyuncu Denzel Washington Kazandı Boston Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri En İyi Erkek Oyuncu Kazandı [39] Chicago Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri En İyi Film Kazandı [40] En İyi Yönetmen Spike Lee Kazandı En İyi Erkek Oyuncu Denzel Washington Kazandı En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Al Freeman Jr. Aday En İyi Senaryo Arnold Perl ve Spike Lee Aday En Umut Vadeden Kadın Oyuncu Angela Bassett Aday Dallas-Fort Worth Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri En İyi Film Aday [41] En İyi Erkek Oyuncu Denzel Washington Kazandı Altın Küre Ödülleri En İyi Erkek Oyuncu Film - Dram Aday [42] Kansas City Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri En İyi Erkek Oyuncu Kazandı [43] Los Angeles Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri En İyi Erkek Oyuncu İkinci [44] MTV Film Ödülleri En İyi Film Aday [41] En İyi Erkek Performans Denzel Washington Kazandı MTV Müzik Video Ödülleri Filmden En İyi Video "Devrim" - Tutuklanmış Gelişim Aday [41] NAACP İmaj Ödülleri En İyi Film Kazandı [41] En İyi Erkek Oyuncu Film Denzel Washington Kazandı En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Film Al Freeman Jr. Kazandı Delroy Lindo Aday En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Film Angela Bassett Kazandı Ulusal Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri En İyi On Film 10. Sıra [45] Ulusal Film Koruma Kurulu Ulusal Film Kayıt Defteri Kabul Edildi [46][47] Ulusal Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri En İyi Erkek Oyuncu Denzel Washington 3. Sıra [48] En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Delroy Lindo 3. Sıra New York Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri En İyi Erkek Oyuncu Denzel Washington Kazandı [49] Siyasi Film Topluluğu Ödülleri İfşa Aday [41] Güneydoğu Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri En İyi Film 5. Sıra [50] En İyi Erkek Oyuncu Denzel Washington Kazandı USC Scripter Ödülleri Arnold Perl ve Spike Lee (senaristler); Malcolm X ve Alex Haley (yazarlar) Aday [51]

2010 yılında, Malcolm X, Kongre Kütüphanesi tarafından "kültürel, tarihsel veya estetik olarak önemli" olarak kabul edilerek ABD Ulusal Film Kayıt Defteri'ne alınmıştır.[46][47][52][53]

Ayrıca bakınız

[düzenle]

Popüler kültürde medeni haklar hareketi

İslam ile ilgili filmlerin listesi

Referanslar

[düzenle]