Bugün öğrendim ki: "Geç kapitalizm" terimi, daha sonra geç kapitalizmin halefi olarak Hitler'in Nasyonal Sosyalizminin güçlü bir destekçisi haline gelen Marksist bir ekonomist olan Werner Sombart tarafından ortaya atılmıştır.
Alman ekonomist, sosyolog ve tarihçi Werner Sombart (19 Ocak 1863 – 18 Mayıs 1941), "En Genç Tarih Okulu"nun başında yer alan ve 20. yüzyılın ilk çeyreğinde önde gelen kıta Avrupalı sosyal bilimcilerinden biriydi. "Geç kapitalizm" terimi ona atfedilir. Kapitalizmle ilişkilendirilen "yaratıcı yıkım" kavramı da onun buluşudur. Başyapıtı, 1902-1927 yılları arasında üç cilt halinde yayımlanan Der moderne Kapitalismus'tur. Kapitalismus'ta, feodalizmden evrimleşerek ortaya çıktığı en eski yinelemesinden başlayarak erken, yüksek ve son olarak Birinci Dünya Savaşı sonrası dönemde geç kapitalizm – Spätkapitalismus –e kadar kapitalizmin gelişimindeki dört aşamayı açıklamıştır.[1]
Yaşamı ve çalışmaları
[değiştir]
Erken dönem kariyeri, sosyalizm ve ekonomi
[değiştir]
Werner Sombart, varlıklı bir liberal politikacı, sanayici ve toprak sahibi olan Anton Ludwig Sombart'ın oğlu olarak Harz, Ermsleben'de doğdu. Pisa, Berlin ve Roma üniversitelerinde hukuk ve ekonomi okudu. 1888'de, o dönemde en önde gelen Alman ekonomistleri olan Gustav von Schmoller ve Adolph Wagner'ın gözetiminde Berlin'den doktorasını aldı.[alıntı gerekli]
Bir ekonomist ve özellikle sosyal aktivist olarak Sombart o zamanlar radikal solcu olarak görülüyordu ve bu nedenle – Bremen Ticaret Odası baş avukatı olarak bazı pratik çalışmaların ardından – uzaktaki Breslau Üniversitesi'nde yardımcı profesörlük aldı. Heidelberg ve Freiburg gibi önde gelen üniversitelerdeki fakülteler onu kürsülere çağırsa da, ilgili hükümetler bunu her zaman veto etti. Sombart, o dönemde, Karl Marx'ı kullanan ve yorumlayan önemli bir Marksistti – Friedrich Engels, Das Kapital'i anlayan tek Alman profesör olduğunu söyleyecek kadar ileri gitti. Sombart kendisini "ikna olmuş bir Marksist" olarak adlandırdı,[2] ancak daha sonra "Sonunda Marx'ın birçok önemli noktada hata yaptığını kabul etmek gerekiyordu" diye yazdı.[3]
Çağdaş sosyal politika ile ilgilenen Alman akademisyenlerden biri olarak Sombart, 1888 civarında, arkadaşı ve meslektaşı Max Weber ile birlikte Verein für Socialpolitik'e (Sosyal Politika Derneği) katıldı. Bu, tarihsel okul ile ilişkili Alman ekonomistlerinden oluşan yeni bir meslek derneğiydi; ekonomideki rolü öncelikle çağın sosyal problemlerine çözüm bulmak olarak gören ve ekonomik konularla ilgili büyük ölçekli istatistiksel çalışmaları öncülük eden bir dernekti.[alıntı gerekli]
Sombart, 1896'da yayımladığı Sozialismus und soziale Bewegung adlı eserinde olduğu gibi, sosyal hareket kavramına tüm bir kitabı ayıran ilk sosyolog değildi. Sosyal hareketler hakkındaki anlayışı Marx'tan ve Lorenz von Stein'ın sosyal hareketler üzerine yazdığı bir kitaptan esinlenmişti. Onun için yükselen işçi hareketi, kapitalizmin içsel çelişkilerinin bir sonucuydu. Proleter durum, sosyal üretimde "komünist bir yaşam biçimine" olan eğilimle birlikte "kitlelere olan sevgiyi" yarattı ve bu, sosyal hareketin başlıca özelliğiydi.[alıntı gerekli]
Sombart'ın başyapıtı olan Der moderne Kapitalismus (Historisch-systematische Darstellung des gesamteuropäischen Wirtschaftslebens von seinen Anfängen bis zur Gegenwart)[4], yüzyıllar boyunca ekonomi ve ekonomik gelişmenin sistematik bir tarihi ve büyük ölçüde Tarihsel Okul'un bir çalışmasıdır. Kapitalizmin gelişimi üç aşamaya ayrılmıştır.[5] 1902'de yayımlanan Der moderne Kapitalismus'un ilk cildi, proto-kapitalizmi, kapitalizmin feodalizmden kökenlerini ve geçişini[6] ve Sanayi Devrimi'nden önce sona eren erken kapitalizm – Frühkapitalismus – dönemini ele almaktadır.[7] 1916'da yayımladığı ikinci cildinde, yaklaşık 1760'tan itibaren başlayan dönemi yüksek kapitalizm – Hochkapitalismus – olarak tanımlamıştır.[8] 1927'de yayımlanan son kitap, 20. yüzyıldaki koşulları ele almaktadır. Bu aşamayı, Birinci Dünya Savaşı ile başlayan geç kapitalizm – Spätkapitalismus – olarak adlandırmıştır.[1] Üç cilt, toplam altı kitabı içeren yarı ciltlere ayrılmıştır.[alıntı gerekli]
Daha sonra neoklasik ekonomistler tarafından çok fazla küçümsenmesine[alıntı gerekli] ve belirli noktalarda çok fazla eleştirilmesine rağmen,[alıntı gerekli] Der moderne Kapitalismus bugün hala, örneğin Annales ekolü (Fernand Braudel) için önemli sonuçları olan standart bir eserdir. Çalışması, ona "Almanya'daki sendikalar ve sosyal demokrasi arasında bir kama çakma ve sendikaları burjuva konumuna çekme amacını taşıdığını" iddia eden Rosa Luxemburg tarafından eleştirilmiştir.[9]
1903'te Sombart, meslektaşları Edgar Jaffé ve Max Weber ile birlikte çalıştığı Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik'in yardımcı editörlüğünü kabul etti.[alıntı gerekli]
1906'da Sombart, Breslau'dan daha düşük bir kurum olan ancak Breslau'dan daha fazla siyasi "eyleme" yakın olan Berlin Ticaret Okulu'nda profesörlüğe atandı. Burada, diğer şeylerin yanı sıra, lüks, moda ve savaşı ekonomik paradigmalar olarak ele alan Modern Kapitalizm'e eşlik eden ciltler ortaya çıktı; bunlardan ilki şimdiye kadar konu hakkındaki temel eserlerdi. Ayrıca 1906'da Why is there no Socialism in the United States? adlı eseri yayımlandı. Kitap, bu konuda Amerikan istisnacılığı üzerine bugün bile ünlü bir eserdir.[10]
Sombart'ın 1911 tarihli Die Juden und das Wirtschaftsleben (Yahudiler ve Modern Kapitalizm) kitabı, Max Weber'in Protestanlık (özellikle Kalvinizm) ve Kapitalizm arasındaki bağlantı hakkındaki tarihi çalışmasına bir ektir; Sombart, Yahudilerin tarihsel kapitalist gelişime olan katılımını belgelemiştir. Loncalardan dışlanan Yahudi tüccar ve üreticilerin, ortaçağ ticaretinin temellerine karşı kendine özgü bir antipati geliştirdiklerini savundu; bunları ilkel ve ilerlemeci olmayan olarak gördüler: "adil" (ve sabit) ücretler ve fiyatlar isteği; pazar paylarının kararlaştırılmış ve değişmez olduğu adil bir sistem; kârlar ve geçim kaynakları mütevazı ama garantili; ve üretime sınırlamalar getirilmesi. Sombart, sistemden dışlandıkları için Yahudilerin sistemi parçaladığını ve yerini rekabetin sınırsız olduğu ve tek kanunun müşteriyi memnun etmek olduğu modern kapitalizmle değiştirdiğini savundu.[11] Eseri "olağanüstü bir kitap" olarak değerlendiren Paul Johnson, Sombart'ın bazı sakıncalı gerçekleri atladığını ve Yahudiliğin güçlü mistik unsurlarını görmezden geldiğini belirtti. Sombart, Weber'in yaptığı gibi, bu dini sistemlerin, Yahudiliği de içeren, en güçlü ve otoriter olduğu her yerde ticaretin gelişmediğini kabul etmeyi reddetti. Yahudi iş adamları, Kalvinistler gibi, geleneksel dini ortamlarından ayrılıp daha yeni alanlara taşındıklarında daha başarılı olma eğilimindeydiler.[12]
Oldukça eklektik olan 1913 tarihli Der Bourgeois (Burjuva'nın özü olarak çevrilmiştir) adlı eserinde Sombart, modern işadamının psikolojik ve sosyolojik bir portresini sunmayı ve kapitalist ruhun kökenlerini açıklamaya çalıştı. Kitap, "altına olan açgözlülük", özel girişimin kökleri ve girişimci türleri ile başlamaktadır. Sonraki bölümler "orta sınıf bakış açısını" ve kapitalist ruhu şekillendiren çeşitli faktörleri – ulusal psikoloji, ırksal faktörler, biyolojik faktörler, din, göçler, teknoloji ve "kapitalizmin kendisinin etkisi"ni – ele almaktadır.[13]
1915'te yayımlanan, "İngiliz ticari medeniyeti ve Almanya'nın kahramanca kültürü arasındaki kaçınılmaz çatışma" olarak "Alman Savaşı"nı karşılayan "savaş kitabı" Händler und Helden adlı eserinde Sombart, tüm savaşçı içgüdülerini kaybetmiş "İngiliz halkının ticari görüşleri"ne ve "bireyin mutluluğu için evrensel çabaya" sınırsız bir aşağılama gösterdi.[14] Sombart'a göre bu çalışmada, en yüksek ideal "Almanya'nın Devlet fikridir. Fichte, Lassalle ve Rodbertus tarafından formüle edildiği gibi, devlet ne bireyler tarafından kurulur ne de oluşturulur, ne de bireylerin bir yığınıdır, ne de amacı bireylerin herhangi bir çıkarına hizmet etmektir. Bireyin haklarının değil sadece görevlerinin olduğu bir 'Volksgemeinschaft' (halk topluluğu)dur. Bireyin iddiaları her zaman ticari ruhun bir sonucudur. '1789 fikirleri' – Özgürlük, Eşitlik ve Kardeşlik – bireylere belirli avantajlar sağlamaktan başka bir amacı olmayan tipik ticari ideallerdir." Sombart ayrıca savaşın Almanların "savaşçı bir halk olarak görkemli kahramanca geçmişlerini" yeniden keşfetmelerine yardımcı olduğunu; tüm ekonomik faaliyetlerin askeri amaçlara tabi olduğunu; ve savaşı insanlık dışı ve anlamsız olarak görmek ticari görüşlerin bir ürünü olduğunu iddia etmektedir. Bireysel yaşamdan daha yüksek bir yaşam vardır, halkın yaşamı ve devletin yaşamı ve bireyin amacı kendini bu daha yüksek yaşam için feda etmektir. Bu nedenle İngiltere'ye karşı savaş aynı zamanda zıt ideale – "bireysel özgürlüğün ticari ideali"ne – karşı bir savaştı.[14]
Orta dönem kariyeri ve sosyoloji
[değiştir]
Sonunda, 1917'de Sombart, danışmanı Adolph Wagner'ın yerine Friedrich Wilhelm Üniversitesi'nde profesör oldu. 1931 yılına kadar kürsüde kaldı, ancak 1940 yılına kadar öğretmeye devam etti. Bu dönemde aynı zamanda hayatta olan en tanınmış sosyologlardan biriydi, arkadaşının Max Weber'den bile daha çağdaş ve daha belirgin bir isimdi.[alıntı gerekli] Sombart'ın Sosyolojiyi İnsan Bilimleri (Geisteswissenschaften)nin bir parçası olarak ısrarı – insanlarla ilgilendiği ve bu nedenle dışarıdaki, nesnel "Begreifen"den ziyade içeride, empatik "Verstehen" gerektirdiği için (her iki Almanca kelime de İngilizce'ye "anlama" olarak çevrilir) – yaşamı boyunca çok popüler olmadı. Auguste Comte, Émile Durkheim ve Max Weber geleneğinde sosyal bilimlerin "bilimleştirilmesinin" zıttı olarak görüldü – (Weber bu konularda büyük ölçüde Sombart'ın görüşlerini paylaştığı için bu bir yanlış anlama olsa da) – bu dönemde moda oldu ve bugün de az çok öyle kaldı. Bununla birlikte, Sombart'ın yaklaşımının, dünyayı anlamaya yönelik benzer şekilde bir Verstehen tabanlı yaklaşım olan Hans-Georg Gadamer'in Hermeneutiği ile çok ortak noktası olduğu için, bu yaklaşımı destekleyen ve dünyanın bilimleştirilmesine eleştirel bakan bazı sosyolojik ve hatta felsefi çevrelerde geri dönmektedir. Sombart'ın temel sosyolojik makaleleri, 1956 tarihli ölümünden sonra yayımlanan eseri Noo-Soziologie'de toplanmıştır.[alıntı gerekli]
Geç dönem kariyeri ve Nazizm
[değiştir]
Weimar Cumhuriyeti sırasında Sombart milliyetçiliğe doğru kaydı.[alıntı gerekli]
1934'te, "insanlığı yönetmeye başlayan yeni bir ruhun" olduğunu iddia ettiği Deutscher Sozialismus'u yayımladı. Kapitalizm ve proletarya sosyalizminin çağı sona erdi ve "Alman sosyalizmi" (Ulusal Sosyalizm) devraldı. Bu Alman sosyalizmi, "bireyin refahının üzerinde bütünün refahını" öne sürmektedir.[15] Alman sosyalizmi, "devlet düzenlemelerine uygun planlı bir ekonomi" ile "yaşamın tam bir düzenlenmesini" sağlamalıdır.[16] Yeni hukuk sistemi bireylere "hak değil sadece görevler" verecek ve "devlet hiçbir zaman bireysel kişileri olduğu gibi değil, bu kişileri temsil eden grubu değerlendirmelidir".[17] Alman sosyalizmi, biyolojik anlamda değil metafiziksel olan Volksgeist (ulusal ruh) ile birliktedir: "bir zencinin içindeki Alman ruhu, bir Alman'ın içindeki zenci ruhu kadar olasılıklar dahilindedir".[18] Alman ruhunun karşıtı, Yahudi ruhudur; bu, Yahudi olarak doğmakla veya Yahudiliğe inanmakla ilgili bir mesele değil, kapitalist bir ruhtur.[19] İngiliz halkı Yahudi ruhuna sahiptir ve Alman halkının ve Ulusal Sosyalizmin "başlıca görevi" Yahudi ruhunu yok etmektir."[19]
Sombart'ın kızlarından biri olan Clara, Creutzfeldt-Jakob hastalığını ilk kez tanımlayan Hans Gerhard Creutzfeldt ile evliydi.[alıntı gerekli]
Mirası
[değiştir]
Sombart'ın mirası bugün, özellikle Almanya'da, Nazi bağlantıları objektif bir yeniden değerlendirmeyi zorlaştırdığı için (kendi daha önceki sosyalist bağlantıları onu daha burjuva çevrelerle zor durumda bıraktığı halde) belirlenmesi zordur. Ekonomi tarihinde, "Modern Kapitalizm"i bir kilometre taşı ve ilham kaynağı olarak kabul edilmektedir[kim tarafından?], ancak birçok detay sorgulamaktadır. Ekonomik çalışmasındaki temel bulgular, Kapitalizm için temel bir ön koşul olarak çift girişli muhasebenin ortaya çıkması (benzer bir tez Oswald Spengler tarafından da tartışılmıştır) ve kent çalışmaları anlamında Kent'in disiplinlerarası çalışmasıdır. Weber gibi Sombart da çift girişli defter tutma sistemini modern kapitalizmin önemli bir bileşeni olarak görmektedir. "Orta Çağ ve Modern Ticari Girişim"de "Sermaye kavramının kendisi bu bakış açısından türetilir; sermayenin bir kategori olarak çift girişli defter tutmadan önce mevcut olmadığını söyleyebiliriz. Sermaye, kâr elde etmek için kullanılan ve hesaplara giren bir zenginlik miktarı olarak tanımlanabilir."[20] Ayrıca, Joseph Schumpeter'in inovasyon teorisinin temel bir bileşeni olan yaratıcı yıkım terimini ve kavramını da ortaya atmıştır (Schumpeter aslında Sombart'tan çok şey ödünç almıştır, her zaman Sombart'ın orijinal eserine uygun referans vermeden).[21][22] Sosyolojide, ana akım savunucuları Sombart'ı hala 'küçük bir figür' ve sosyolojik teorisini bir tuhaflık olarak görmektedir; bugün daha çok felsefi sosyologlar ve kültürbilimciler, heterodoks ekonomistlerle birlikte onun çalışmalarını kullanmaktadır.[alıntı gerekli]
Amerika Birleşik Devletleri'nde kabul görmemesinin nedenlerinden biri, çalışmalarının çoğunun uzun süre İngilizce'ye çevrilmemesidir – Amerika'da neden sosyalizm olmadığına dair klasik çalışma kadar ve hariç tutularak, kabulü ilgilendiren ölçüde.[alıntı gerekli]
Ancak son yıllarda, sosyologlar Sombart'ın eserlerine yeni bir ilgi göstermişlerdir.[23]
Kaynakça
[değiştir]
Sombart, Werner (1905) [1896]: Sozialismus und soziale Bewegung. Jena: Verlag von Gustav Fischer. İngilizce çevirisi: Socialism and the Social Movement in the 19th Century, New York: G.P. Putnam's Sons, 1898.
Sombart, Werner (1909) [1903]: Die deutsche Volkswirtschaft im neunzehnten Jahrhundert. Berlin: G. Bondi.
Sombart, Werner (1906): Das Proletariat. Bilder und Studien. Die Gesellschaft, cilt 1. Berlin: Rütten & Loening.
Sombart, Werner (1906): Warum gibt es in den Vereinigten Staaten keinen Sozialismus? Tübingen: Mohr. Birkaç İngilizce çevirisi, dahil (1976): Why is there No Socialism in the United States? New York: Sharpe.
Sombart, Werner (1911): Die Juden und das Wirtschaftsleben. Leipzig: Duncker. İngilizce'ye çevrilmiş hali: The Jews and Modern Capitalism., Batoche Books, Kitchener, 2001.
Sombart, Werner: Der moderne Kapitalismus. Historisch-systematische Darstellung des gesamteuropäischen Wirtschaftslebens von seinen Anfängen bis zur Gegenwart. Son baskı 1928, tekrar baskı 1969, ciltsiz baskı (3 cilt 6 kitap): 1987 Münih: dtv. (İspanyolca'da da mevcut; henüz İngilizce çevirisi yok.)
Sombart, Werner (1913): Krieg und Kapitalismus. Münih: Duncker & Humblot, 1913.
Sombart, Werner (1913): Der Bourgeois. Münih ve Leipzig: Duncker & Humblot, 1913.
Sombart, Werner (1913): Luxus und Kapitalismus. Münih: Duncker & Humblot, 1922. İngilizce çevirisi: Luxury and capitalism. Ann Arbor: University of Michigan Press.
Sombart, Werner (1915): Händler und Helden. Münih: Duncker & Humblot. 1915.
Sombart, Werner (1929): Die drei Nationalökonomien: Geschichte und System der Lehre von der Wirtschaft Münih: Duncker & Humblot. 1929
Sombart, Werner (1934): Deutscher Sozialismus. Charlottenburg: Buchholz & Weisswange. İngilizce çevirisi (1937, 1969): A New Social Philosophy. New York: Greenwood.
Sombart, Werner (1938): Vom Menschen. Versuch einer geisteswissenschaftlichen Anthropologie. Berlin: Duncker & Humblot.
Sombart, Werner (1956): Noo-Soziologie. Berlin: Duncker & Humblot.
Sombart, Werner (2001): Economic Life in the Modern Age. Nico Stehr & Reiner Grundmann, ed. New Brunswick: Transaction. (Sombart'ın (1906)'nın tamamı ve (1916)'dan Kapitalizmi tanımlayan bölüm dahil olmak üzere temel makalelerin ve bölümlerin yeni İngilizce çevirileri)
Ayrıca bakınız
[değiştir]
Werturteilsstreit
Notlar
[değiştir]
Daha fazla okuma
[değiştir]
Appel, Michael (1992): Werner Sombart: Historiker und Theoretiker des modernen Kapitalismus. Marburg: Metropolis.
Backhaus, Jürgen G. (1996), ed. Werner Sombart (1863–1941): Social Scientist. 3 cilt. Marburg: Metropolis. (Sombart üzerine İngilizce olarak yazılmış kapsamlı standart eser.)
Backhaus, Jürgen G. (2000), ed. Werner Sombart (1863–1941): Klassiker der Sozialwissenschaft. Eine kritische Bestandsaufnahme. Marburg: Metropolis.
Brocke, Bernhard vom (1987), ed.: Sombarts Moderner Kapitalismus. Materialien zur Kritik und Rezeption. Münih: dtv
Drechsler, W. "Zu Werner Sombarts Theorie der Soziologie und zu seiner Biographie", Werner Sombart: Klassiker der Sozialwissenschaft. Eine kritische Bestandsaufnahme, Marburg: Metropolis, 2000, ss. 83–100.
Iannone, Roberta (2013), Umano, ancora umano. Per un'analisi dell'opera Vom Menschen di Werner Sombart, Roma-Acireale, Bonanno.
Lenger, Friedrich (1994): Werner Sombart, 1863–1941. Eine Biographie. Münih: Beck.
Mitzman, Arthur (1973) Sociology and Estrangement: Three sociologists of Imperial Germany, New York, Alfred A. Knopf.
Most, Kenneth S. "Sombart, Werner (1863-1941." History of Accounting: An International Encyclopedia, Michael Chatfield ve Richard Vangermeersch tarafından düzenlenmiştir. New York: garland Publishing, 1996. ss. 541–542.
Muller, Jerry Z., 2002. The Mind and the Market: Capitalism in Western Thought. Anchor Books.
Nussbaum, Frederick Louis (1933): A History of the Economic Institutions of Modern Europe: An Introduction of 'Der Moderne Kapitalismus' of Werner Sombart. New York: Crofts.
Kevin Repp (2000). Reformers, Critics, and the Paths of German Modernity: Anti-Politics and the Search for Alternatives, 1890-1914. Boston, MA.: Harvard University Press. ISBN 0-674-00057-9.
Sombart, Nicolaus (1991): Jugend in Berlin, 1933–1943. Ein Bericht. Frankfurt/Main: Fischer.
Sombart, Nicolaus (1991): Die deutschen Männer und ihre Feinde. Carl Schmitt – ein deutsches Schicksal zwischen Männerbund und Matriachatsmythos. Münih: Hanser.