Bugün öğrendim ki: su anole kertenkelesinin burnunda bir hava kabarcığı yakalayıp tekrar soluyarak 16 dakikaya kadar su altında kalabildiğini. Dahili kabarcık başlığıyla avcılardan sessizce kaçar ve küçük bir sürüngen dalgıç gibi avlanır.
Sürüngen Türü
Anolis aquaticus Bilimsel Sınıflandırma Alan: Ökaryotlar Aleme: Hayvanlar Şube: Kordalılar Sınıf: Sürüngenler Takım: Pullulular Alttakım: İguanalar Familya: Dactyloidae Cins: Anolis Tür:
A. aquaticus
İkili ad Anolis aquaticus
Taylor, 1956
Su anolu olarak bilinen Anolis aquaticus, Dactyloidae familyasından, Kosta Rika'nın güneybatısı ve Panama'nın çok güneybatısına özgü yarı sucul bir anol kertenkelesi türüdür.[2] Bu tür, yaklaşık çeyrek saate kadar su altında kalmasına olanak tanıyan adaptasyonlar sergiler ve başının etrafına yapışan bir hava kabarcığı oluşturarak, su altında kaldığı süre boyunca hayvanın hava rezervini geri dönüştürür.[3] Oldukça alışılmadık olmasına rağmen, benzer adaptasyonlar ve davranışlar diğer yarı sucul anol türlerinde de bulunur.[4][5]
Taksonomi
[değiştir]
Su anolunun takımı olan Squamata, pullu sürüngenleri ifade eder. Squamata, kertenkele, yılan ve amphisbaenia türlerini içeren en büyük sürüngen takımıdır. Bu takımın üyeleri Antarktika dışında her kıtada bulunur ve çeşitli habitatlarda yaşar ve çeşitli farklı özellikler sergilerler.[6]
Iguania, bukalemun, iguana ve su anolu gibi Yeni Dünya kertenkele türlerini içeren bir alttakımdır. Iguania alttakımındaki çoğu tür ağaçta yaşayan, yani ağaçta dolaşan türlerdir, ancak diğer birçok önemli türün karasal olduğu tanımlanır. Şempanze hariç, genellikle kavrayıcı olmayan ve etli dillere sahiptirler. Bu alttakımın üyelerine ait, Erken Jura dönemine kadar uzanan fosil kayıtları vardır; en eski bilinen üyesi, yaklaşık 190 milyon yıl önce günümüz Hindistan'ında yaşamış Bharatagama'dır.[6]
Su anolu, Iguania alttakımının altında bir familya olan Dactyloidae grubuna dahil edilmiştir. Dactyloidae, Paraguay'dan Amerika Birleşik Devletleri'nin güneydoğu bölgelerine kadar uzanan yerlerde bulunan ve genellikle anol olarak adlandırılan kertenkeleleri ifade eder.
Anolis, Kuzey ve Güney Amerika'ya özgü anol cinsini ifade eder. Şu anda bilinen 425'ten fazla türü vardır ve Iguania alttakımı ve Dactyloidae familyası altındadır. Anolis daha önce Polychrotidae familyasına dahil edilmişti, ancak son zamanlarda Dactyloidae familyası altında sınıflandırıldı.[7]
Aynı cins altında olmasına rağmen, Anolis altındaki farklı türler, çoğunlukla yaşam alanları ve konumları bağlamında birçok farklılık göstermiştir. Türlerin önemli ölçüde farklı habitatlara ayrılması ve izolasyonu nedeniyle farklı nişleri doldururlar ve bu durum habitatlarına daha uygun morfolojik değişikliklere yol açmıştır. Örnekler arasında, farklı türlerin yürüdüğü ağaçların çapına bağlı olarak bacak uzunluğundaki fark yer alır; daha ince ağaçlarda daha kısa bacaklı, daha geniş ağaçlarda ise daha uzun bacaklı kertenkeleler bulunur. Su anolu ise karasal olup zamanının çoğunu yerde veya kaya ve büyük kayaları tırmanarak geçirir.[7]
Fiziksel Açıklama
[değiştir]
Squamata takımı, esnek çeneler ve güçlü bir ısırma gücü sağlayan çene yapısıyla dikkat çekicidir. Bu takımın üyeleri, quadratojugal menteşe adı verilen hareketli bir kafatası menteşesi geliştirmişlerdir ve artan çene kas gelişimiyle birlikte bu organizmalara güçlü bir ısırma gücü sağlamıştır. Squamata birçok farklı alttakıma ayrılmıştır ve su anolu Iguania alttakımının bir parçasıdır.[6]
Dactyloidae türlerinin çoğunda, erkeklerin boynundan uzanan, genellikle parlak renkli ve gösteri amaçlı kullanılan bir deri zarı bulunur. Çok uzaktan akraba olmalarına rağmen, anatomileri ve kuyruklarını koparabilme yetenekleri gibi birçok benzerliği bukalemunlarla paylaşırlar.[8]
Vücut Renklendirmesi
[değiştir]
Dactyloidae grubunun bir parçası oldukları için vücutları çoğunlukla yeşil veya kahverengi renktedir, ancak su anolu gibi birçok tür renk değiştirebilir. Su anolu, vücutlarının uzunluğu boyunca uzanan çizgilerin rengini değiştirme yeteneğine sahiptir. Renkler, altında bulundukları stres seviyesini gösterir. Kertenkele türleriyle yapılan deneyler sonucunda, daha parlak renkli çizgilerin daha fazla stres altında olduklarını gösterdiği belirlenmiştir. Kertenkele bir stres faktörüne maruz kaldığında, kertenkelenin vücudundaki çizgiler kahverengi renkten açık mavi veya yeşile dönüşür.[9]
Bu kertenkeleler ayrıca yeşil ve kahverengi gibi mat renklerde yüzeylerde yürürken bu daha parlak renkli çizgileri kullanma eğilimindedir. Buna bozucu kamuflaj denir. Zıt renkler ve desenlerin kullanımıyla, organizmalar vücutlarının ana hatlarını avcılara karşı daha az görünür hale getirebilir.[9]
Daha parlak vücut renklendirmesi, türlerdeki bireyler tarafından çiftleşme başarısını artırmak için de kullanılır. Renklerini daha belirgin ve göze çarpan hale getirerek, potansiyel eşler tarafından daha kolay fark edilebilirler. Bununla birlikte, aynı zamanda daha parlak renkler onları avcılara karşı daha savunmasız hale getirir. Daha parlak vücut ve boyun altı renklendirmesine sahip su anolu bireyleri, daha mat renklere sahip olanlara göre avcılar tarafından daha yüksek oranda saldırıya uğrar. Bu nedenle, vücut renklendirmesi özelliği, çelişkili iki sonuçtan etkilenir: üreme başarısında artış ve hayatta kalma oranında azalma.[10]
Davranış
[değiştir]
Fizyolojik
[değiştir]
Su anolu, uzun süre su altında kalabilmesiyle alışılmadık bir durumdur; bu davranış "dalış" olarak tanımlanır. Deneyler, bu türün 16 dakikaya kadar su altında kalabilme yeteneğine sahip olduğunu doğrulamıştır. Bu kertenkelelerin avcılarına göre nispeten yavaş koşma hızlarına sahip oldukları için, bu kertenkelelerin avcılardan kaçabilmeleri için bu "dalış" yeteneğini geliştirdikleri varsayılmıştır. Kendilerini uzun süre su altında batırarak, su anolu avcılarının gözünden uzak kalabilir. Bu kertenkeleler, bir avcı algılarsa ve gelecekteki kaçış yeteneklerini tehlikeye atarsa, yüzeye çıkmadan önce genellikle aşırı hipokside maruz kalırlar.[4] Ayrıca, su anolalarının midelerinde bulunan böceklerin çoğunun esas olarak su altında yaşadığı da doğrulanmıştır. Su anolu bu "dalış" yeteneğini, su altında yaşayan ve aksi takdirde kertenkeleler için erişilemez olan avları avlamak için kullanır. Bu nedenle, anol bu eşsiz "dalış" davranışı ile avcılardan kaçabilir ve yiyecek arayabilir.[11][12]
Bu kertenkelelerin uzun süre su altında kalabilmelerinin nedeni, su altında kafalarının üzerinde bir hava kabarcığı oluşturabilme yetenekleridir. Bu anol yarı suculdur ve tehdit altında veya av ararken ağaçlardan veya kayalardan suya atlayacaklardır. Suya daldıklarında, kertenkeleler nefeslerini dışarı verir ve burun uçlarında bir hava kabarcığı oluştururlar. Araştırmacılar, bu türün uzun bir süre boyunca hava kabarcığındaki oksijeni soluyup dışarı verdiğini öne sürdüler - bu mekanizma nihayetinde uzun süreli dalışlarını mümkün kılar. Araştırmacılar ayrıca, zaman içinde hava kabarcığının içindeki oksijen doygunluğunu ölçtüler ve su altında geçirdikleri zamanla birlikte azaldığını buldular. Bu, kertenkelelerin hava kabarcığı aracılığıyla tekrar nefes aldığını gösteriyor.[12] Ayrıca, kertenkelenin aynı zamanda hava kabarcığını vücudundan karbondioksiti uzaklaştırmak için kullandığı da öne sürülmüştür. Karbondioksit inspirasyonu dalış süresini kısaltır ve hava kabarcığı atık karbondioksiti atmanın bir yolu olabilir. Karbondioksiti suda oldukça çözünür ve karbondioksitin kısmi basıncı kabarcık içinde çevredeki suya göre çok daha yüksek olduğundan, karbondioksit kolayca kabarcıktan uzaklaştırılabilir.[4] Su anolunda hava kabarcığı oluşumu muhtemelen derilerinin son derece hidrofobik yapısı tarafından kolaylaştırılır.[5] 2024 yılında, bu kertenkelelerin hava kabarcıklarını tekrar nefes almak için kullandıkları fikri, kabarcık oluşumunu önlemek için derilerine bir yumuşatıcı uygulanarak deneysel olarak test edildi. Normalde tekrar nefes alabilen kertenkeleler, tekrar nefes alamayanlara göre ortalama %32 daha uzun süre su altında kalabildiler. [13]
Sosyal
[değiştir]
Su anolu, yaş ve cinsiyete bağlı olarak farklı yerlerde yaşama davranışı sergiler. Bu konumlar, nehre olan uzaklıklarına ve nehir üzerindeki yüksekliklerine göre belirlenir. Türün üyeleri nehre mümkün olduğunca yakın olmak ister. Daha yüksek sosyal veya demografik sınıfa sahip olanlar daha yüksek yerlerde yaşar ve nehre daha yakın yaşarlar. Bu yerler en yüksek yerlerde yaşama eğiliminde olan ve nehre en yakın yaşayan erişkin erkekler tarafından işgal edilir. Genç kertenkeleler ve erkek kertenkeleler nehrin yanındaki açık alanlarda yaşama eğilimindeyken, erişkin dişi kertenkeleler örtü bulunan alanları seçer.[14]
Üreme
[değiştir]
Bu türün üreme mevsimi yıl boyudur. Ortalama olarak, debriyaj büyüklüğü her üreme döngüsü başına bir veya iki yumurtadır. Dişi su anolu, erkek akranlarına göre daha erken cinsel olgunluğa ulaşır ve cinsel olgunlukta erkeklerden daha küçük bir burun-anus uzunluğuna sahiptir. Erkeklerin büyüme oranı dişilerden daha yüksektir ve aynı yaşta olduklarında dişilerden daha büyük bir vücut boyutuna ulaşırlar. Alan seçimi dişi tarafından yapıldığı belirlenmiştir, yani erkek çiftleşme sürecinde dişiye yaklaşır. Tam çiftleşme yaklaşık 90 saniye ila 105 saniye sürer ve çiftleşmeden sonra herhangi bir kur yapma davranışı sergilemezler. Su anolu yumurtalarını kaya ve topraktaki çatlaklara ve açıklıklara bırakır. Doğal koşullarda ortalama kuluçka sıcaklığı 19° ila 23 °C arasındadır ve ortalama kuluçka süresi 75 ila 82 gündür.[15]
Avcılar
[değiştir]
Anolis aquaticus'u avladığı belgelenen üç tür vardır: bir yengeç türü ve iki kuş türü.[16] Tehdit edildiğinde, Anolis aquaticus yüzeyde yüzme ve "dalış"ı birleştirir. Bu anti-avcı davranışları, bu kertenkelenin yaşam alanının kıyıları ve kayaları arasında yakındaki akarsulara göç etmesini sağlar. Bu davranışlar ayrıca su anolunun yukarı akıntı veya aşağı akıntı ile kısa bir mesafe farklı bir yere yüzmesini sağlayabilir. Her iki durumda da su anolunun uzun süre su altında kalabilme yeteneği, bu etkili anti-avcı stratejilerinin her ikisini de kullanmasını sağlar.[17]
Popülasyon
[değiştir]
Su anolu türü içinde, türün popülasyonları içindeki özellikleri analiz ederek gözlemlenebilen bazı kayda değer aktiviteler vardır. Popülasyondaki cinsiyet oranı, erkekler ve dişiler arasında yaklaşık 1:1 oranında kalır. Dişiler yaklaşık 4 ila 6 aylıkken, erkekler ise yaklaşık 5 ila 7 aylıkken cinsel olgunluğa ulaşır. Bu, ortalama olarak dişilerin erkeklerden daha erken cinsel olgunluğa ulaştığı anlamına gelir. Türlerdeki erkekler genellikle bölgelerinde bir ila üç dişi bulundurur ve bu dişiler diğer dişilerin bölgeye girmesine izin vermez. Türlerdeki erkekler ve dişiler arasındaki boyut farkı ile görülebilen önemli bir cinsel dimorfizm vardır ve erkekler dişilerden daha büyüktür. Erişkin erkekler erişkin dişilerden daha büyük bir boyuta ulaşsalar da, yetişkinliğe ulaştıktan sonraki büyüme oranları aynıdır. Bu nedenle, genç bir erkeğin büyüme oranı genç bir dişinin büyüme oranından önemli ölçüde daha yüksektir.[18]
Erkek, dişi ve gençlerin de dahil olduğu bir popülasyonun tüm üyelerinin bolluğu mevsime bağlı olarak dalgalanır, daha kurak mevsimler daha büyük popülasyon boyutları verir. Popülasyon boyutlarının 86 bireyden 575 bireye kadar değiştiği görülmüştür, bu da mevsime bağlı olarak farklı popülasyon yoğunluklarına yol açacaktır. Bu türün popülasyonlarında, hala genç olarak kabul edilen nispeten az sayıda bireye kıyasla, olgun ve büyük boyutlu daha fazla sayıda birey olma eğilimi vardır. Yeni üyeler bir popülasyona dahil edilir ve işe alım öncesi popülasyon büyüklüğünün yaklaşık %25 ila %37 oranında bir oranda işe alınır. Ortalama olarak, dişilerden daha fazla erkek işe alınır ve erkekler dişilerden daha uzun süre yaşama ve hayatta kalma eğilimindedir.[16]
Evrim ve Adaptasyon
[değiştir]
Anolis aquaticus gibi dalış yapan kertenkelelerin, su altında kalırken nefes alabilmek için, kütikülleri ve çevrelerindeki su arasında hava tutarak evrim geçirdiğine inanılmaktadır. Bu, başlangıçta yalnızca doğrudan hava yoluyla nefes almayla sınırlı karasal canlılar olan kertenkelelerin su altında dalış yapabilmesi için gerekli bir gelişmedir ve bu da avcılardan saklanmalarına yardımcı olur. Bu yarı sucul anol kertenkelelerinin bu kadar uzun süre su altında kalabilmelerinin nedeni budur. Bu kertenkeleler, bir burun hava kabarcığı kullanarak soluyup dışarı nefes alabildikleri "tekrar nefes alma" adı verilen bir yöntem geliştirmişlerdir; bu, su ve kertenkelenin hidrofobik derisi arasında bir hava tabakası tarafından mümkün kılınmıştır. Bununla birlikte, bu hidrofobik deri, aynı zamanda etkili bir şekilde dalış yapma yeteneklerinde fayda sağlayabilecek karasal anol türlerinde de görülebilen bir özelliktir. Bu, anol evrimi boyunca bir fonksiyon kaymasının veya eksaptasyonun meydana gelmiş olabileceğini düşündürmektedir.[4]