Özet (TL;DR) @ 2018-03-17 23:27:17.022180: Sarı taksi mi Uber mi? Bu soruyu sadece Türkiye değil bütün dünya soruyor. Verilen cevaplardan biri, yılda 4 milyar seyahat… Bir diğeri de onlarca dava ve protesto gösterisi… Geçen hafta İstanbullu…
1- Trump, nasıl 200 bin muşteri kaybettirdi?
2017, Uber için zor bir seneydi. 2009'da kurulan şirket, kendi evi ABD'de sarsıldı. Uber'in kurucusu ve CEO'su Travis Kalanick'in Başkan Donald Trump'a yakınlığı ortaya çıkınca, sosyal medyadaki #deleteuber (Uber'i sil) kampanyası sonucu şirket 200 bin muşteri kaybetti. Yine geçen sene yatırımcılarla yaşanan bir anlaşmazlık sonucu Kalanick istifa etti. Ama yine de Uber, rakibi 'Lyft'in açık ara onunde.
2- Taksi şirketi mi yoksa bilişim şirketi mi?
Barselonalı taksicilerin Uber'e açtığı 'haksız rekabet' davası her adımda alevlenerek Avrupa Adalet Divanı'nın onune kadar geldi ve 2017'nin son gunlerinde başlıktaki soruya nihai cevap verildi: Uber, taksi işinde! Bu yuzden de her ulkenin ilgili yasasına tabi olmak durumunda. Bu kararın Uber'in Avrupa'da daha da buyumesini engellemesi bekleniyor.
3- İngiltere'de başı neden dertte?
Uber, bu kararın birçok ulkede durumu etkilemeyeceğini, ayrıca her şehirde diyaloğa açık olduklarını ilan etti. Örneğin İngiltere'nin etkilenmeyeceği duşunuluyor. Ama orada da başka bir sıkıntı var. Geçen eylulde Londra yerel yonetimi, bazı suç vakalarını ihbar etmeme, şoforleri yeterince araştırmadan işe alma gibi gerekçelerle, Uber'in lisansını yenilememe yoluna gitmişti. 40 bin şoforle hizmet verdiği Londra'yı 'dunya vitrini' olarak goren Uber, ulkede yeniden aktif hale gelebilmek için, yeni CEO'su Dara Khosrowshahi'nin ağzından, hatalarını kabullendiğini belirten bir açıklama yaptı. Şimdi yeniden kapının açılmasını bekleyen firma, artık verilerini yetkililerle paylaşacağını da açıkladı.
4- Suruculer iyi seçilmiyor mu?
Uber'in dışarıda, ozellikle de lisanssız suruculerin çalışabildiği ulkelerde karşılaştığı sorunlardan biri, şoforlerin karıştığı şiddet vakaları... Firma bu konuda ozensiz davranmakla, şoforleri iyi seçmemekle suçlanıyor.
5- Şoforluğun en zor olduğu ulke hangisi?
Guney Afrika'da Uber şoforlerinin oldurulduğu vakalar var. Araçlar taksi şoforleri tarafından surekli takip ve taciz ediliyor. Rakip taksi firmalarının Apartheid'in son gunlerinde yuzlerce olumle sonuçlanan bir savaşa tutuşmuş olduğu bir ulkede en zor mesleklerden biri Uber şoforluğu.
6- Hong Kong 'da şoforler neden tutuklandı?
Uber suruculerinin zor anlar yaşadığı bir ulke de Hong Kong. Devletin 'illegal' gorduğu firmaya bağlı şoforlerden 21'i, geçen sene muşteri kılığındaki polisler tarafından tutuklandı.
7- UberPOP da nedir?
Firma bugune dek Avrupa'da ciddi sıkıntılarla karşılaştı. Birçok ulkede, ABD'de kurduğu sistemi (taksicilik lisansına sahip olmayanların da bu işi yapabilmesi) uygulayamıyor. Şirket, 'UberPOP' ismi altında işleyen bu hizmetine Fransa, Norveç, Almanya, İspanya ve Hollanda'da son verdi. Bu ulkelerde lisanslı suruculerle çalışıyor.
8- Şoforler Uber'in elemanı mı?
Uber'in İngiltere'deki bir sıkıntısı da kendi şoforlerinin açtığı davalar. 'Ücretli tatil, garanti ucret ve mola hakkı' gibi konuların suiistimal edildiği savıyla açılan, 2016'da sonuçlanan ve sendikaların desteklediği davada, davacılar haklı bulundu (Uber temyize gitti). Bu ve benzeri davalar Uber ve şoforlerin ilişkisinde (firma şoforlerin 'kendi çalışanı' olmadığını, kendi işlerini 'bağımsız' bir şekilde icra ettiklerini soyluyor) emsal niteliğinde olabilir ve ozellikle sendikal hareketin guçlu olduğu ulkelerde Uber'in başını daha da ağrıtabilir.
9- Danimarka 'da neden iş yapamadı?
Avrupa'da Uber'i canından bezdiren bir ulke de Danimarka. O piyasaya girdikten sonra yapılan yeni duzenlemeler (araçlara ve lisans alımına yonelik kısıtlamalar) 2 bin şoforle yaklaşık 300 bin kişiye hizmet veren firmanın, ulke koşullarını 'çalışılamaz' bulup geçen yıl kepenk indirmesine yol açtı. Uber, aynı şekilde geçen senelerde Bulgaristan ve Macaristan'dan da çıktı. Finlandiya ve İtalya'da ise şirket adına olumlu gelişmeler yaşandı; ilgili davalar sonucunda Uber bu ulkelerde iş yapmaya devam etti.
10- Asya 'daki buyuk rakipleri kimler?
En çok onun adını duyuyoruz ama dunyada Uber benzeri firma çok. Hindistan'da yerel firma 'Ola', ulusal pazarın yarısına hakim. Çin'de 'Didi Chuxing' rakip tanımıyor. Singapur merkezli 'Grab'; Malezya, Endonezya, Filipinler, Vietnam, Tayland, Kamboçya'da faal. Bu ulkelerde Çinli Didi de epey rağbet goruyor. Uber'in yeni yuzde 15'lik hissedarı SoftBank, 'Ola' ve 'Grab'da da hisse sahibi. Yani Asya'da rekabetten ziyade şirket kararları devreye girebilir.
11- Yandex, Uber 'i Rusya'da nasıl bitirdi?
Uber'in pes ettiği bir başka ulke de Rusya. Onu pes ettirense bu uğurda ciddi para harcayan 'Yandex.Taxi'. 2011'de kurulan firma, yatırımın sonucunu milyonlarca dolar zarar açıklayarak ama Uber'i de bitirerek aldı. Arama motoru Yandex'in, berbat Moskova trafiğini aşmada kendi taksi firmasına epey yardımcı olması, Uber'i Rusya'da yolun sonuna iten etkenlerdendi. Sonuç: Uber ve Yandex.Taxi, ikincisinin ismi altında birleşti.
12- En sert protestolar nerede ya şandı?
İstanbul'da Uber adına faaliyet gosteren bazı şoforler ve araçlar saldırıya uğradı. Verdikleri hizmet surekli eleştiri konusu olan, kendilerine çekiduzen vermemekle, keyfi davranmakla suçlanan sarı taksiciler ise Uber'i protesto ederken tehdit de içeren konuşmalar yaptı ve yasaklanmasını istedi. Peki Avrupa'nın geri kalanında bu işler nasıldı? Bugune kadar en sert taksici protestoları Fransa'nın başkenti Paris'teydi. Uber araçları orada ateşe verilmiş, şirketin yoneticileri tutuklanıp mahkemeye çıkarılmıştı. Turkiye'nin haricindeki en yeni protesto ise Atina'da yaşandı. Yunan taksiciler iki hafta once dokuz saatliğine kontak kapattı.
13- Nakit para ge çiyor mu?
Uber'in Turkiye dahil birçok ulkede one çıkardığı ozelliklerden biri, odemelerin kredi kartıyla yapılması, her şeyin şeffaf olması. Ancak bunun başka turlu işlediği yerler de var. Firma, 2015 itibariyle Hindistan'da nakitle de çalışmaya başladı. Özellikle Asya ve Latin Amerika pazarında bu ozelliği one çıkararak hızlı buyumeyi hedefledi. Ancak Brezilya'da, kredi kartının kimlik garantisi sistemi devre dışı kaldığında şoforlere yonelik saldırılar, soygunlar ve cinayetler başladı. Şoforlerin guvenlik itirazlarına, firma işi çok ağırdan alarak cevap verdi. Bugun Brezilya'da onca olumden sonra nakit kullananlar da Uber'e 'sosyal guvenlik numarası' beyan etmek zorunda.
14- Neden kolay vazge çmiyor?
Uber gelmiş geçmiş en başarılı 'start-up'lardan biri sayılıyor. Şirkete 50 ila 70 milyar Amerikan Doları değer biçiliyor. Japon firması SoftBank, geçen yılın son gunlerinde 7 milyar dolar odeyerek, Uber hisselerinin yuzde 15'ini satın aldı. Boyle bir şirketin Turkiye dahil herhangi bir ulkedeki işlerinden kolayca vazgeçmesini beklemek zor. Zaten Uber'in taktiği, yasal soruşturmalara uğrasa da gidebildiği yere kadar gitmek. Yeri geldiğinde cezaları oduyor. Ama Brezilya orneğinde olduğu gibi kuresel çapta şoforlerinin can guvenliği hakkında yeterli adım attığını soylemek zor.
15- Uber çekçek nasıl devreye girdi?
Hindistan, taksi servisleri için dev bir pazar. Uber gunde 1 milyon seyahat gerçekleştirdiği bu ulkede 29 şehirde iş yaparken 'Ola', 100 şehri aştı. Rekabet, firmaları yeni şeyler denemeye ya da eskiyi yeniden yorumlamaya da itti. Örneğin Uber, ulkede motorlu çekçek ve bisikletle de hizmet veriyor (şu ana dek çok tutmuş değil). Firmanın Hindistan'da başka dertleri de vardı. Bir Uber şoforunun 2014'te bir yolcuya tecavuz etmesinin ardından, firmanın hizmeti başkent Yeni Delhi'de bir sureliğine yasaklandı.
16- Çin'den neden çıktı?
Uber, buyuk umutlarla girdiği Çin'de pes etti. Firma, Çin'den yatırım toplamasına rağmen (ulkenin internet devi Baidu, Uber'e yaklaşık 600 milyon dolar yatırım yapmıştı), 2016'da Uber haklarını yerel rakip firma 'Didi Chuxing'e satıp piyasadan çekildi. Didi, halen Çin piyasasının hakimi.
17- Çin'de nasıl dolandırıldı?
Çin, taşımacılık konusunda bildiğimiz diğer ulkelere pek benzemiyor. Uber'in orada iflahını kesen nedenlerden biri de dolandırıcılardı. Hem hacker'lar hem de bazı şoforler firmayı fena halde kapana kıstırmıştı. Şoforler, casus yazılımlar vasıtasıyla kendilerini hiç yolcu almadan, almış gibi gostermeyi başarıyordu. Ve bu operasyon sırasında yakalanmamak için de ozel bir jargon kullanıyorlardı.
18- Afrika 'da ne yapıyor?
Firma ozellikle Mısır'da çok etkili. Uber'in Sahraaltı Afrika'sındaki en ciddi ulusal pazarıysa yaklaşık 1 milyon kişiye hitap ettiği Guney Afrika. Kenya, Nijerya, Gana, Uganda ve Tanzanya onu izliyor. Uber buralarda da taksicilik işini bozduğu gerekçesiyle eleştirildi. Firmaya içeriden de itirazlar var. Guney Afrika'da bazı şoforler sendikaya katıldı. Nijerya'nın en buyuk şehri Lagos'taysa şoforler hem greve gitti hem de 'çalışan' statusu verilmesi talebiyle dava açtı.
19- 'Yemeksepeti'ne de rakip olur mu?
Uber'in lokantadan eve teslim hizmeti ozellikle Avrupa ve ABD'de çok etkili.
T urkiye'de ne oldu?* Uber, Turkiye'de 2014'ten beri faal. İstanbul, Bodrum ve Çeşme'de iş yapıyor. * Firma, Turkiye'de vergi odememekle, haksız kazanca sebep olmakla ve izni olmadığı halde taksicilik faaliyeti yapmakla suçlanıyor.
- İçişleri Bakanlığı bu konuda soru işaretlerini giderecek bir kanun tasarısı uzerinde çalışıyor.