Varikosel , erkeklerde testisleri koruyan gevşek cilt torbası olan erbezi
torbalarında, yani diğer adıyla skrotumda yer alan toplardamarların şişerek
genişlemesi ve büyümesi durumunun tıbbi adıdır. Varikosel, bacaklarda
görülebilen “variköz ven” yani varisli damarlar ile benzerlik gösterir.
Vakalar genellikle sol testiste olmak üzere, testislerin üst kısmında görülür.
Bireyler uzanırken varikoseli göremeyebilir ancak ayağa kalkıldığında gözler
görülecek kadar belirgin hale gelebilir. El ile dokunulduğunda torba içinde
plastik borular ya da solucanlar varmış gibi bir his uyandırabilir.
Varikosel oldukça yaygın bir tıbbi durumdur ve genellikle genç erkekleri
etkiler. Erkeklerin yüzde 10 ila 15'i arasında bu problem görülebilir.
Varikosel kendiliğinden bir tıbbi soruna yol açmayabilir, ancak sorunlara
neden olursa bir üroloğa başvurmak en doğrusu olacaktır.
Varikoseller düşük sperm üretiminin ve sperm kalitesinin infertiliteye yani
kısırlığa neden olabilecek miktarlara azalmasının arkasında yatan yaygın bir
nedendir. Bununla birlikte, tüm varikosel vakalarında sperm üretimi
etkilenmez. Varikosel kısırlığın yanı sıra testislerin normal olarak
gelişmemesine veya büzülmesine neden olabilir.
Çoğu varikosel zaman içinde gelişir. Ancak, çoğu vakada varikoselin teşhis
edilmesi kolaydır ve yine vakaların büyük bir çoğunluğunda tedaviye ihtiyaç
yoktur. Varikosel sadece semptomlara neden olursa tedavi edilebilir ve
kullanılan yöntem genellikle cerrahi müdahaledir.
VARİKOSEL NEDENLERİ
Tıp uzmanları varikoselin neden ortaya çıktığına dair kesin bir sonuca henüz
ulaşamamıştır. Bunun içinde testislere kanın gelip gidişinin gerçekleştiği
spermatik korddaki kan akışı ile alakalı bir sorundan kaynaklandığı
düşünülmektedir.
Uzmanlar spermatik kordda bulunan damarların içindeki akışı kontrol eden
valflerin düzgün kan akışını engellediği durumlarda kanın geride toplandığını
ve damarlarda genişlemeye neden olduğu kanısına varmıştır.
Bu geriye doğru toplanma hem testislerde hasara neden olabilir hem de erkek
doğurganlığında düşüşe sebep verebilir.
Varikosel genellikle erkeklerde ergenlik döneminde ortaya çıkar. Normal
şartlarda sol testisin, sağ testise göre daha aşağıda durması nedeniyle sol
testis toplardamarı üzerinde bulunduğu gözlemlenmektedir.
Varikosel vakaları yüzde 90 oranında sol testis toplar damarı üzerinde, yüzde
9 gibi oranla her iki testiste, yani bilateral olarak görülürken, kalan çok az
sayıda vaka ise sağ testiste teşhis edilmiştir. Varikosel geliştirilmesine yol
açan özel bir risk faktörü belirlenmemiştir.
VARİKOSEL BELİRTİLERİ NELERDİR?
Bir varikosel genellikle kendi formu haricinde ortaya bir belirti veya semptom
çıkarmaz. Nadiren ağrıya neden olabilir. Varikosel ağrısı hafif bir
rahatsızlıktan keskin bir acıya kadar yayılan bir yelpaze üzerinde
hissedilebilir, özellikle uzun süre ayakta durma ve fiziksel efor harcama ile
artabilir.
Sabahtan akşama kadar hissedilen ağrı seviyesinde artış görülebilir. Bireyler
sırt üstü uzandıklarında hafifleyerek rahatlayabilir. Ağrının yanı sıra erkek
doğurganlığında azalmaya neden olabilir.
Varikoseller zaman içerisinde daha belirgin hale gelebilir. Birçok vakada içi
plastik boru ya da solucan dolu bir torba gibi göründüğü ifade edilmektedir.
Hemen her seferinde sol testiste olmak üzere şişmeye neden olabilir.
Ancak semptom göstermeyen varikoseller genel olarak doğurganlık
değerlendirmesi veya rutin bir fizik muayene sırasında saptanmazlarsa fark
edilmeyebilirler. Ancak testis torbasında ağrı veya şişlik yaşayan, erbezi
torbasının içinde bir kitle hisseden, testislerinin farklı boyutlarda olduğunu
fark eden, gençliğinizde bir varikosel geliştiren veya çocuk sahibi olma ile
ilgili sorunları olan bireylerin mutlaka doktora başvurması gereklidir.
Skrotal kitlelere veya testiküler ağrılara neden olan bir çok tıbbi durum
vardır ve bunlardan bazıları acil tedavi gerektirir.
VARİKOSEL KOMPLİKASYONLARI NELERDİR?
Varikoselin ağrı haricinde sebep olabileceği iki genel komplikasyon mevcuttur:
Etkilenen testisin büzülmesi yani atrofisi: İnsan anatomisinde testislerin
büyük kısmı sperm üreten tübüllerden meydana gelir. Testisler varikosel durumu
nedeniyle hasar görürse, küçülür ve yumuşamaya başlar. Bu büzülmenin arkasında
yatan nedenler tam olarak bilinmese bile sorunlu valflar nedeniyle kanın
damarlarda biriktiği, bunun da damar içindeki tansiyonu artırarak çevredeki
dokuların hasara neden olabilecek toksinlere maruz kalmasına neden olduğu
ileri sürülmektedir.
Kısırlık: Varikoseller testis içindeki veya çevresindeki lokal ısıyı çok
yüksek tutarak sperm oluşumunu, sperm hareketini yani hareketliliğini
etkileyip işlevlerini yerine getirmelerine engel olabilir.
VARİKOSEL TANISI NASIL KONUR?
Dikkatli kişiler kendi kendini muayene ederken testis üzerindeki düzensizlik,
şişlik veya ağrıdan varikoseli belirleyebilir. Varikosel daha çok kısırlık
şikayetiyle yapılan başvurularda doktor muayenesi sırasında teşhis edilir.
Ayrıca, uzun süre ayakta kalma, spor ya da cinsel aktivite gibi efor
gerektiren durumların ardından yaşanan ağrılar varikosele işaret edebilir.
Varikosel muayenesi, genital muayenenin bir parçası olarak yapılmaktadır.
Hasta 21 -22 derecelik oda ısısında ayakta pozisyonda muayene edilmelidir.
Hasta ayakta ve dik olarak dururken testisler ve genital bölge gözlemlenir.
Hasta, hem normal pozisyonda hem de ıkınma manevraları yaptırılarak göz ve
elle kontrol edilir.
Normal ve ıkınma manevraları ile damarsal yapıda genişleme olup olmadığı
belirlenmelidir. Bu işlemlerle varikoselin varlığı klinik olarak konulur.
Tanıda altın standart doktor muayenesidir.
Bununla birlikte klinik tanıyı desteklemek, varikoselin derecesini belirlemek
ve ameliyat kararı için Skrotal Doppler ultrasonografi çekimi yapılır
VARİKOSEL TEDAVİSİ NASILDIR?
Varikosel tanısının ardından ilk olarak testis boyutları arasında bir fark
olup olmadığı ve testisin kıvamına bakılmalıdır. Sperm parametrelerinin
değerlendirildiği semen analizinin yapılması tedavide belirleyici olmaktadır.
Hastanın sperm parametrelerinde bir sorun yoksa ameliyat edilip edilmemesi
tartışmalıdır.
Bu tür hastalara sperm parametrelerini bozabilecek;
Beslenme alışkanlığı
Sigara ve alkol kullanımı
Toksik maddelere maruz kalma
Sperm parametrelerini ve spermin bulunduğu ortamı düzeltici antioksidan
ilaçlar ve beslenme yöntemlerini önerilebilmektedir. Teşhisin ardından hangi
varikosel hastalarının ameliyat edilip edilmeyeceği sorusu gündeme
gelmektedir.
Varikosel derecesine yani grade değerine bakarak ameliyat kararı vermek doğru
bir yaklaşım değildir. Bazı olgularda 1. Derece(Grade 1) varikosel dahi
ameliyat edilebilirken, bazı olgularda 3 derece (Grade 3) varikosel için
ameliyat kararır verilmeyebilmektedir. Ameliyat kararır hastaya göre değişen
bir durumdur.
Varikosel teşhisi koyulan ancak infertilite problemi olmayan ya da sperm
parametrelerindeki bozulma sınırda olan hasta grubunda destek tedaviler
önerilebilir.
Çok şiddetli sperm kaybı yaşamamış, sperm hareketinin tamamen kaybolmadığı ve
sperm şekil bozukluğu minimum seviyede olan hastalar için antioksidan ajanlar
verilebilir.
Ancak varikosel teşhisi konulmuş ve sperm parametreleri bozuk, kısırlık
yaşayan hastalarda ameliyat önerilebilir. Bu tür hastalarda rahatsızlığın
giderilmesi için egzersiz, beslenme düzenini ve yaşam tarzındaki
değişikliklerin herhangi bir yararı bulunmamaktadır.
Sonuç olarak,
Sperm parametreleri normal olan, sadece radyolojik olan varikoseli saptanmış,
reflüsü olmayan ya da damar çapı normalin altında olan hastanın ameliyat
edilmesine gerek yoktur.
Sperm parametreleri bozulan olgular ameliyattan daha fazla fayda görmektedir.
Yetişkinlik dönemindeki varikosellerde testis boyutları ve kıvamını
değerlendirerek klinik takibin yapılması önemlidir.
Sadece ağrı nedeniyle varikosel ameliyatı doğru bir yaklaşım değildir.
Ameliyat sonrasında yüzde 60-70 sperm parametrelerinde düzelme olur.
Ameliyat sonrası değerlendirmenin 6. ayda yapılması ve sperm parametrelerinde
değişikliğin belirlenmesi önemlidir.
Tedavide kabul edilen yaklaşım mikrocerrahi yöntemle kasık bölgesinden yapılan
girişimlerdir.
VARİKOSEL İLE İLGİLİ SIK SORULAN SORULAR
Varikosel ağrısı nasıldır?
Varikosel ağrısı testiste olan rahatsız edici künt nitelikte kendi belli eden
bir ağrıdır. Bu ağrı genelde kasık bölgesinde ve testiste hissedilebildiği
gibi zaman zaman bacağa doğru da yayılabilir. Varikosel ağrıları ağrı
kesicilerle geçebilir. Yaşanan ağrı farklı rahatsızlıklarla karıştırılabilir.
Testis ağrısı nedeniyle başvuran bir hastada varikoseli varlığının yanında;
Fıtık
İdrar yolu veya mesaneye düşmüş ürener sistem taşları (böbrek taşları)
Orşit yani testis enfeksiyonu
Testis damarsal yapısının kendi etrafında dönerek kanlanmaya neden olup
olmadığı değerlendirilmelidir.
Bu tür rahatsızlıkların yarattığı ağrılar varikosel ağrılarıyla
karıştırılabilir.
Kişinin idrar çıkarmada şikayetinin olup olmadığı, testiste olan şişliğin
artıp artmadığı, ağrının ani başlayıp başlamadığı gibi bir takım
sorgulamaların yapılması ve laboratuvar yöntemleri ayırıcı tanıyı
sağlayabilmektedir.
Yaşanan her ağrı varikosel olmak zorunda değildir.
Ağrı uzun süre ayakta durmak, yol yürümek, egzersiz, cinsel aktivite sonrası
daha belirgin olarak hissedilebilir.
Varikoselde testis görüntüsü nasıl olur?
Varikosel testiste herhangi bir değişiklik yapmamaktadır. Ancak ileri evde
varikosel hastalarında, aynı bacaklardaki varis gibi testislerde damarlar
yüzeysel olarak görülür hale gelir. Varisleşmiş genişlemiş damarlar cilt
üzerinden ele gelir ve görüntü verir.
Varikosel daha çok kimlerde görülür?
Varikoselin ortaya çıkma nedeni bilinmemektedir. Ancak, bazı risk grupları
bulunur:
Daha çok şişman kişiler
Karın içi basıncını arttıran yüksek ağırlıklı spor yapan kişiler
Kronik astımı ve kronik öksürük nöbetleri geçirenle
Karın içi basıncı arttıran kronik kabızlık yaşayanlar
Varis hastalığında olduğu gibi meslek hastalığı olarak değerlendirebilir.
Ayakta kalmayı gerektiren öğretmen, polis gibi meslek gruplarında daha sık
yaşanmaktadır.
Toplardamar hastalığı olduğu için bacaklarda varisi olan kişilerde varikosel
sık olarak görülür.
Bu durumun tersi olarak varikoseli olan kişilerde varis rahatsızlığı da sık
görülebilmektedir.
İki hastalıkta toplardamarlara bağlı olduğu için bu damarlardaki kapakların
yetersizlikleri kanın iletimindeki sorunlar gibi faktörlere bağlı olarak
ortaya çıkabilir.
HANGİ HASTALARDA CERRAHİ AMELİYAT YAPILMALIDIR?
Çocuk sahibi olamamış çiftlerde kadın partnerin normal veya düzeltibilir
olduğu varikoselli erkekler
Erkekte yapılan sperm tahlilinde (spermiogram) anormal bulgular gösteren
hastalar
Daha önce çocuk sahibi olmuş ancak şimdi olamayan ve varikosel tanısı almış
hastalar
Varikoselin ilerleyici bir hastalık olması nedeniyle yüksek dereceli (2. ve 3.
derece) varikoseli olan bekar hastalar
Ağrısı başka tedavilerle geçmeyen olgular
VARİKOSEL AMELİYAT TEDAVİSİ
Varikoselin günümüzdeki cerrahi tedavisi kasık bölgesinden yapılan yaklaşık
2-3 cm'lik kesi ile testis damarlarına ulaşmak ve hasta damarları bağlayarak
iptal etmektir. Bu klasik yöntem dışında Laparoskopik, Robotik ve Radyolojik
Embolizasyon yöntemleri de daha önce uygulanmış ancak istenen sonuçlar klasik
cerrahi kadar başarılı olmadığı için günümüzde kullanılmamaktadır.
Laparoskopi de testisin bütün damarlarına ulaşabilmenin imkânı yoktur,
dolayısıyla bu damarlar bağlanamaz, bu da cerrahi işlemin eksik yapılması
manasına gelir. Ayrıca laparoskopik ve roborik yöntemde karın içi organların
yaralanması ihtimali gibi riskler söz konusudur.
Radyolojik olarak varisli damarları tıkamak (embolizasyon) yöntemi de bir
zamanlar kullanılmış ancak birçok olguda testis damarlarının içine girebilmek
mümkün olamadığı için klasik yönteme geçilmiştir. Varikosel cerrahi
tedavisinde amaç, hastalıklı toplardamarları bağlamak, testise temiz kan
getiren atardamarı, sperm kanalını (vas deferens) ve lenf damarlarını
korumaktır.
Varikosel tedavisinde uygulanan en iyi yöntemde; varikosel nüksü, arter
yaralanması ve ameliyat sonrası hidrosel oluşumu (testis içinde sıvı
toplanması) gibi komplikasyon oranları en düşük ve ameliyat sonrası sperm
parametrelerinde iyileşme ve gebelik oranları diğer yöntemlerden daha yüksek
olmalıdır.
Bu yüzden ameliyat mutlaka "MİKRO CERRAHİ" tekniği ile yani ameliyat
mikroskopu kullanılarak yapılmalıdır. Mikro cerrahi yöntemi ile hastalığın
tekrar etmesi (nüks) ihtimali %1 iken, ameliyat mikroskopu kullanılmaz ise bu
oran %15'dir. Ayrıca mikro cerrahi yöntemi ile yapılan ameliyat sonucunda 1.
yılda gebelik oranı %43 iken 2. yılda %60'lara varabilmektedir.
Varikosel ameliyatından sonra en sık görülen komplikasyon "Hidrosel"dir;
hidrosel testis içinde sıvı toplanmasıdır. Ameliyat sırasında lenf
damarlarının bağlanmasından kaynaklanır. Görülme oranı %8'dir. Bu ameliyat
genel anestezi ya da bölgesel anestezi ile yapılabilir.
VARİKOSEL AMELİYATI SONRASI TAKİP NASIL OLMALIDIR?
Varikoselektomi ameliyatı sonrası evde 1 günlük dinlenmeden sonra günlük işler
yapılabilir. 1-2 hafta sonra cinsel aktivasyona, 2-4 hafta sonra ağır iş
yaşamına ve spor faaliyetlerine izin verilir.
Varikosel tedavisi sonrası olgular belli aralıklarla düzenli olarak
izlenmelidir. Ergenlik çağı öncesi hastalar yılda bir kez rutin muayene ve
tetkikle, erişkin hastalar ise çocuk sahibi oluncaya kadar 3 ayda bir sperm
tahlili ile üroloji polikliniğinde takip edilir.
Varikosel ameliyatından sonra çocuk sahibi olunamasa bile aşılama veya tüp
bebek gibi üremeye yardımcı tedavi yöntemlerine de faydası olmaktadır.